Expatriates

Wat is een Third Culture Kid?

Een Third Culture Kid (definitie van TCK door David C. Pollock), hierna te noemen TCK, is een persoon die een groot deel van zijn jeugd in één of meerdere culturen, anders dan de cultuur van de ouders, heeft doorgebracht. Hij voelt zich verbonden met al deze culturen, zonder zich in één ervan volledig thuis te voelen en te kunnen wortelen.

Hoe kun je nu zeggen dat mensen met zulke verschillende culturele achtergronden en ervaringen een “cultuur” zijn? Het woord cultuur definieert toch voornamelijk een groep mensen die iets gemeen hebben? Dit is een van de vele tegenstrijdigheden over TCK’s. Als je kijkt naar de verschillen tussen TCK’s zoals ras, nationaliteit en plaatsen waar zij opgegroeid zijn, dan zou je denken dat TCK’s niets gemeen hebben.

Een veelvoorkomende misvatting over TCK’s is dat zij zijn opgegroeid in “de Derde Wereld.” De Derde Wereld heeft geen specifieke relatie met het begrip Third Culture. TCK’s kunnen overal opgegroeid zijn.

Hoe is deze term dan tot stand gekomen? Twee sociaal wetenschappers, Ruth Hill Useem en John Useem, ontwikkelden deze term toen zij in de jaren vijftig een jaar in India verbleven om daar Amerikanen te bestuderen die daar leefden en werkten. Tijdens hun verblijf in India ontmoetten zij vele expatriates. Zij realiseerden zich al snel dat deze expatriates een levensstijl hadden ontwikkeld die verschillend was van de levensstijl in het thuisland én verschillend was van de cultuur van het gastland. Het was een levensstijl die zij samen deelden op dat moment, in India.

Om de expatriate wereld zo goed mogelijk te definiëren, omschreven de Useems de cultuur van het thuisland als de eerste cultuur. Zij noemden de cultuur van het gastland, (in dit geval India), de tweede cultuur en zij definieerden de levensstijl van de expatriate gemeenschap als een “cultuur tussen culturen” en noemden het de derde cultuur, the Third Culture.

Dr. Ruth Useem raakte gefascineerd door de kinderen die in deze Third Culture opgroeiden en deed verder onderzoek naar deze kinderen en noemde ze Third Culture Kids (TCK’s). Het onderzoek van Ruth beperkte zich niet tot één expatriate subcultuur of sector zoals bijvoorbeeld het bedrijfsleven of defensie maar zij betrok alle sectoren en achtergronden. Hierdoor kreeg zij een goed inzicht in wat TCK’s met elkaar gemeen hebben.

Het is moeilijk om te bepalen na hoeveel tijd in het buitenland een kind een TCK wordt. De periode waarin dit gebeurt kan wel bepaald worden namelijk de ontwikkelingsjaren van een kind (van de geboorte tot 19 jaar). Hierna worden TCK’s, ATCK’s oftewel Adult Third Culture Kids (hierna te noemen ATCK) omdat hun levens zich verder ontwikkelen door de Third Culture ervaring.

De cultuur van het thuisland wordt gedefinieerd als de cultuur van de ouders omdat TCK’s vaak een ander gevoel hebben van “thuis” dan hun ouders. Daarom wordt de term paspoortland gebruikt om het land en de cultuur van de ouders te benoemen.

Als therapeut en als ervaringsdeskundige heb ik gemerkt dat er heel weinig aandacht is voor expatproblematiek en hiermee bedoel ik voornamelijk de emotionele impact die een leven als expatriate op een partner en/of gezin kan hebben.

Opmerkingen als: “Kinderen merken niets van een verhuizing tot hun twaalfde” zijn één van de vele opmerkingen die ik in de loop der jaren voorbij heb zien komen. De realiteit is echter anders.

Er is veel onwetendheid op dit gebied. Ik wil graag meer aandacht besteden aan deze zogenaamde expatriate problematiek.

Wat is een expatriate?

Dit woord is algemeen bekend bij internationale gemeenschappen en refereert naar een individu die niet in zijn ‘paspoort’ en/of geboorteland woont en wordt blootgesteld aan veel veranderingen zoals een nieuw gastland, nieuwe school, andere taal, andere cultuur, andere mensen, een nieuwe woning, nieuwe vrienden maken, kortom een totaal “nieuw” leven.

Het woord ‘expatriate’ is een Engels woord. De Engelsen hebben de term samengesteld uit de Latijnse woorden ‘ex’ (uit, buiten) en ‘patria’ (vaderland). Een expatriate is dus iemand die buiten het vaderland verblijft, voornamelijk werkgerelateerd.

Het leven van een expatriate is er één van komen en gaan, van afscheid nemen en voortdurend nieuwe contacten leggen, van loslaten en je verbinden, van elke keer weer een plek maken voor jezelf.

Het kind van een expatriate

Het kind van een expatriate wordt meestal niet gevraagd of het wil verhuizen. Het kind wordt uit zijn vertrouwde omgeving gehaald en meegenomen naar het buitenland. Dit heet ontwortelen. Het ontwortelen van kinderen kan een enorme impact hebben op hun ontwikkeling. Helaas worden die gevolgen nog vaak onderschat.

Een expatriate gemeenschap in het buitenland is een “cultuur tussen culturen” en wordt daarom de derde cultuur, Third Culture genoemd. Onderzoek naar kinderen in de Third Culture leverde de term Third Culture Kids op. Het Expat Child Syndrome (ECS) is een term die psychologen hebben gecreëerd om de emotionele stress bij expat kinderen te benoemen die wordt veroorzaakt door een verhuizing naar het buitenland.

Third Culture Kids die terugkijken op hun expat leven denken vaak met gemengde gevoelens terug aan deze periode. Dit kan een louter positieve periode zijn wanneer ouders zich goed voorbereiden, niet alleen in materieel opzicht maar ook op emotioneel gebied. Tot op de dag van vandaag onderschatten veel ouders de impact die een verhuizing naar het buitenland op een kind kan hebben. Zij verdiepen zich onvoldoende in het emotionele aspect van een verhuizing naar het buitenland.

Het leven van een expat is er één van komen en gaan, van afscheid nemen en voortdurend nieuwe contacten leggen, van loslaten en je verbinden, van elke keer weer een plek maken voor jezelf. Om die veranderingen aan te kunnen, heb je interne stabiliteit en bedding (aardvlak) nodig. Vaak is die interne stabiliteit en bedding er niet. De combinatie van eenzaamheid, ontworteling en heimwee, die onlosmakelijk hoort bij een tijdelijk leven elders, haalt je leven uit balans.

Onze partners

Het “expatriate” zijn kan een relatie maken of breken. Stabiele relaties overleven over het algemeen een verhuizing naar het buitenland. Relaties die al scheurtjes vertonen vaak niet. Partners kunnen moeite hebben met het aanpassen aan hun nieuwe leven, de lange werkdagen van hun partner of worstelen met het feit dat hij/zij zijn of haar carrière in het land van herkomst heeft moeten opgeven omwille van de carrière van de partner. Al deze factoren kunnen een relatie onder druk zetten.

Onze kinderen

De overgang en de aanpassing na een verhuizing naar het buitenland kunnen allerlei gevoelens veroorzaken bij een kind zoals opwinding, verdriet of een kind kan helemaal van streek raken door de verhuizing. De gedachte om familie en vrienden te moeten achterlaten kan enorm beangstigend zijn, zeker voor pubers.

Vriendschappen

Een quote uit www.succesabroadcoaching.com/how geeft heel duidelijk weer hoe het “expatriate” zijn effect heeft op relaties.

“it’s amazing how circumstance have brought us together, we are all so different and in normal walks of life would probably not have become friends, but because we are in this unique geographical situation and because of our children we have all become valued friends”

Dit is de oorsprong van expatriate vriendschappen. Eenzaamheid, het nieuw zijn en het verwijderd zijn van onze normale ondersteunende structuren brengt een bepaalde groep mensen samen.

Met deze mensen deel je, vaak tijdelijk, de gebeurtenissen in je leven die je anders met je familie of jeugdvrienden zou hebben gedeeld. Sommige vriendschappen overleven de scheiding en afstand, maar de meeste vriendschappen overleven dit helaas niet.

Een ontworteld mens is uit zijn vertrouwde omgeving weggehaald.

Een plant kan zonder wortels niet overleven en ook de psyche van een mens kan dat niet. Onze wortels staan voor waar we vandaan komen: de aarde, onze familie en onze persoonlijke geschiedenis.

Om beter te kunnen inspringen op de vragen en behoeften van je kind, is het praktisch om de ontwikkelingsfasen van een kind in gedachten te houden. Je kunt kinderen grofweg in zes ontwikkelingsfasen indelen.

Hieronder zijn de laatste drie ontwikkelingsfasen beschreven.

Kleuters (4-6 jaar)
Kleuters kunnen al wat meer betrokken worden bij de verhuizing. Ook op deze leeftijd is het van belang niet te veel en te snel informatie te geven. De kleuter begint belangstelling te tonen voor relaties buiten die met de ouders.

De relaties binnen het gezin voorzien het kind van een eerste voorbeeld van hoe het zijn eigen relaties moet vormen. Het kind begint nu speelkameraadjes van zijn eigen leeftijd te krijgen. De aard van deze relaties is van grote invloed op het gevoel van eigenwaarde van het kind.

Afwijzing of verlies tijdens deze fase kan bijzonder beschadigend zijn. De wereld van het gezin is de sociale basis voor het betreden van de grotere wereld, zoals bijvoorbeeld de school.

Basisschoolleeftijd (6-11 jaar)
Kinderen in de basisschoolleeftijd begrijpen goed wat verhuizen is. Je kunt ze op deze leeftijd vertellen en uitleggen waarom er binnenkort verhuisd gaat worden.

Het uitleggen is heel belangrijk, je kind voelt zich dan serieus genomen. Kinderen in deze leeftijd hebben vaak vaste vriendjes en vriendinnetjes en zullen meestal niet staan te springen als zij over de verhuisplannen horen.

Kinderen willen hun vriendjes niet verliezen, niet veranderen van sportclub, hun hond of kat niet achterlaten of hun fijne vertrouwde kamer opgeven. Een verhuizing kan de resultaten op school verstoren, vooral wanneer kinderen bezig zijn met het aanleren van de basisvaardingen van schrijven, lezen en rekenen.

Naarmate kinderen ouder worden wordt het steeds moeilijker om vriendschappen aan te gaan en steeds pijnlijker om afscheid te nemen. Om zich tegen deze pijn te beschermen, investeren zij steeds minder in vriendschappen.

Pubers (12-19 jaar)
De pubertijd lijkt een ideale tijd om te verhuizen. De stap naar de middelbare school kan dan mooi samengaan met de stap naar een ander land.

De pubertijd kan echter een lastige tijd zijn omdat er dan al zoveel veranderingen in het leven van een puber plaatsvinden. Op deze leeftijd vinden er lichamelijke veranderingen plaats en spelen er vele onzekerheden bij een kind.

Ook zijn vrienden en verenigingen belangrijk, zij spelen een grote rol in het leven van de puber.

Wat doen invloeden, zoals een verhuizing, met het Innerlijke Kind?

De manier waarop wij in het dagelijkse leven functioneren, wordt bepaald door reacties en overlevingsstrategieën die wij als kind hebben geleerd.

Een verhuizing die een kind heeft meegemaakt en die niet volledig is verwerkt, kan een emotionele lading achterlaten die wordt opgeroepen bij huidige gebeurtenissen. Het is dus belangrijk om de emotionele lading te verwerken.

Tijdens onze kindertijd leren wij ook om een interpretatie aan de realiteit te geven. Regels en overtuigingen worden geleerd. Sommige van deze overtuigingen hebben later een beperkend en belemmerend effect op onze persoonlijke ontwikkeling.

Ons verleden leeft voort in het heden. De manier waarop wij als kind zijn behandeld of wat wij als kind hebben meegemaakt, is de wijze waarop wij onszelf als volwassenen gaan behandelen. Om als kind te overleven hebben wij een aantal strategieën ontwikkeld die de bedoeling hadden om de pijn niet meer te voelen. Deze strategieën leven voort in het heden en kunnen nu onze ontwikkeling blokkeren.

Wij willen graag geloven dat onze kindertijd een rooskleurige periode was. Wij zeggen dat wij het verleden met rust moeten laten en dat wij daarmee moeten leren leven. Onze ouders hebben hun best gedaan. Dit zijn manieren waarmee ons ego de illusie van een rooskleurige kindertijd in stand probeert te houden.

Een plant kan zonder wortels niet overleven en ook de psyche van een mens kan dat niet. Onze wortels staan voor waar we vandaan komen: de aarde, onze familie en onze persoonlijke geschiedenis.

Om beter te kunnen inspringen op de vragen en behoeften van je kind, is het praktisch om de ontwikkelingsfasen van een kind in gedachten te houden. Je kunt kinderen grofweg in zes ontwikkelingsfasen indelen.

Hieronder zijn de eerste drie ontwikkelingsfasen beschreven.


Baby’s (0-1)
Baby’s zijn zeer gevoelig voor veranderingen. Vaak wordt er gedacht dat verhuizen met een baby goed te doen is omdat zij nog jong zijn en het allemaal niet door zouden hebben. Juist omdat zij zo jong en gevoelig zijn voor (gevoels)veranderingen, kunnen baby’s aardig van slag raken tijdens of na een verhuizing.

Baby’s kun je niets uitleggen en hebben veel behoefte aan veiligheid, rust en stabiliteit. De meeste mensen kunnen zich hun geboorte en vroegste kindertijd niet bewust herinneren. Niettemin doordringen deze herinneringen, als oerervaringen, indirect elk aspect van ons wezen.

Een verhuizing kan een diepe onzekerheid veroorzaken en ons in ons overleven bedreigen. Terwijl wij opgroeien, kunnen wij te maken krijgen met een begraven herinnering aan hulpeloosheid die geen verband houdt met iets concreets.

Het is daarom belangrijk om de nieuwe omgeving van de baby zo voorspelbaar mogelijk te houden. Dit kan bijvoorbeeld door dezelfde inrichting van de slaapkamer aan te houden, de baby in hetzelfde bedje te laten slapen en alle routines proberen aan te houden.


Dreumes (1-2 jaar)
Een dreumes is een echte ontdekkings-reiziger. Dit is de leeftijd waarop kinderen mobiel worden en het hele huis doorwaggelen en korte episoden van onafhankelijkheid ervaren. Zij kunnen nu overal naartoe lopen en pakken van alles op. Het kind begint te ontdekken dat het een afzonderlijk persoon is.

Ook zijn dreumesen zich steeds bewuster van hun eigen omgeving en dus ook van hun eigen huis. Een verandering van huis kan dan ook een behoorlijke impact op een dreumes hebben.

Peuters (2-4 jaar)
Kinderen in deze leeftijdscategorie leven in het moment en realiseren zich vaak nog niet goed wat “over een tijdje gaan wij verhuizen” betekent. Toch kun je peuters al redelijk goed voorbereiden op een verhuizing. Peuters zijn meestal zeer verknocht aan hun eigen speelgoed, knuffels en eigen kamer. Helaas zijn ouders vaak geneigd om in het nieuwe huis het roer om te gooien en voor de peuter een “hele leuke nieuwe kamer” te maken.

Maar er verandert al zoveel voor het kind dat dit geen goed moment is om de kamer van je peuter te restylen. Soms kan de emotionele reactie op de verhuizing bij peuters later komen dan verwacht. Dan lijkt het allemaal goed te gaan, maar na een paar weken wil je kind opeens “weer terug naar het oude huis." Terugval in zindelijkheid, verandering in humeur of slechter slapen, kunnen in deze fase voorkomen.

Een peuter is ook gehecht aan de dagelijkse routine en aan degene die hem verzorgt. Verandering in deze verzorging of dagelijkse routine, bijvoorbeeld een nanny die een groot deel van de verzorging overneemt, kan de peuter het gevoel geven in de steek gelaten te zijn en het een gevoel van onveiligheid geven.

Is een TCK (Third Culture Kid) een kameleon of een muurbloempje?

Het is belangrijk om te benadrukken dat er een verschil is tussen een volwassene die voor het eerst naar het buitenland verhuist en kinderen die opgroeien in het buitenland.

Volwassenen die voor de eerste keer verhuizen naar het buitenland, krijgen ongetwijfeld te maken met een cultuurshock en hebben een periode nodig om zich aan te passen.

Ook hun kijk op de wereld zal veranderen door deze verhuizing maar zij hebben reeds een waardesysteem, een gevoel van identiteit en hebben inmiddels goede en diepgaande relaties opgebouwd met hun familie en vrienden in hun thuisland. Het fundamentele gevoel van wie zij zijn en waar zij thuishoren blijft intact, ondanks dat zij zich in het begin een vreemdeling voelen in het nieuwe land.

TCK’s verhuizen van de ene naar de andere cultuur tijdens de cruciale fasen in hun ontwikkeling waarin zij hun persoonlijke- en culturele identiteit vormen. Bij iedere verhuizing is er de steeds weer terugkerende vraag: “Hoe kan ik mij aanpassen?” en “Waar hoor ik thuis?” Hierdoor kan het lastig zijn om een kernidentiteit te ontwikkelen.

TCK’s ontwikkelen vaak een zekere mate van cultureel aanpassingsvermogen als een manier om de diverse veranderingen van cultuur die zij meemaken, te overleven. TCK’s gebruiken vaak de term kameleon om te beschrijven hoe zij, nadat zij enige tijd hebben geobserveerd wat er om hen heen gebeurt, proberen om “dezelfde als” identiteit te vinden om maar zo snel mogelijk te kunnen integreren. Het helpt een TCK om zich aan te passen aan zijn of haar gelijken van dat moment.

Nadeel is dat een TCK kameleon nooit een eigen cultuur opbouwt en moeite heeft om er achter te komen wat nu zijn eigen waarden en normen zijn binnen de multiculturele mix waaraan zij blootgesteld zijn. Uiteindelijk kan een TCK zoveel persona’s ontwikkelen als kameleon, dat hij zelf niet meer weet wie hij is. TCK’s kunnen ook proberen om een “anders dan anderen” identiteit ontwikkelen.

Op een overheersende en luidruchtige manier laten zij zien dat zij anders zijn en niet van plan zijn om zich aan te passen. Sommigen worden een muurbloempje en trekken zich terug in de hoop dat het niemand zal opvallen dat zij anders zijn, zij observeren langdurig en onttrekken zich aan alle activiteiten.

Keuze voor een opleiding of kostschool in het paspoortland kunnen diepgaande patronen van scheiding veroorzaken voor gezinnen. Veel TCK’s die alleen terugkeerden naar hun paspoortland voor bijvoorbeeld hun opleiding, vervreemdden van hun broers en zussen die bij hun ouders in het buitenland bleven gedurende deze jaren.

Via onze rolmodellen beslissen wij wat en wie wij willen zijn als wij volwassen zijn. Rolmodellen van vrienden en vriendinnen zijn vaak niet aanwezig in het leven van TCK’s waardoor zij geen voorbeelden hebben van jong volwassenen. Vertraagde adolescentie , wat relatief vaak voorkomt bij TCK’s, zou hier een oorzaak van kunnen zijn.

Meer over vertraagde adolescentie in een andere blog.

Vertraagde adolescentie bij TCK’s (deel 1).

Veel TCK’s lijken hun tijd vooruit maar op sommige gebieden blijven TCK’s ver achter in hun ontwikkeling. Uit onderzoek onder bijna 700 ATCK’s bleek dat het niet ongewoon was voor TCK’s om een vertraagde adolescentie door te maken, meestal tussen het 22e en 24e levensjaar en soms zelfs nog later.

Wat betekent vertraagde adolescentie nu eigenlijk? Adolescentie begint meestal wanneer normaal gesproken de puberteit begint. Het eindigt wanneer een persoon een volwassen identiteit en gedrag bereikt. Deze periode van ontwikkeling vindt gewoonlijk plaats tussen het 12e en het 19e levensjaar.

Vertraagde adolescentie betekent dus dat een TCK er langer over doet om de emotionele en psychologische ontwikkelingstaken, die ons van baby naar volwassenheid leiden, te volbrengen. Deze taken zijn onder andere het ontwikkelen van een persoonlijke identiteit, het opbouwen van diepgaande relaties, zelfvertrouwen ontwikkelen en een zelfstandig persoon worden.

Het betekent niet dat een TCK deze taken niet kan volbrengen, hij heeft hier alleen meer tijd voor nodig. Een deel van het volbrengen van deze taken bestaat uit het uittesten van de regels en waarden en normen die je zijn aangeleerd.

Doordat TCK’s opgroeien in verschillende culturen en met verschillende regels te maken krijgen die bij deze culturen horen, weten zij vaak niet wat de regels nu eigenlijk zijn. Zij zijn niet onbevangen om hun eigen talenten verder te ontwikkelen omdat zij zich afvragen of hun gedrag nu wel of niet passend is.

Er wordt vaak voor een TCK besloten wat er gaat gebeuren. Een ouder krijgt elders een nieuwe functie en de TCK moet mee. Dit is een van de redenen waarom veel TCK’s niet leren om de verantwoordelijkheid over hun leven te nemen. Zij nemen vaak een houding aan van “het laten gebeuren.”

TCK’s die worden gescheiden van hun ouders tijdens de adolescentie jaren, hebben niet de gelegenheid om de ouderlijke waarden en normen uit te testen. Sommige TCK’s klampen zich vast aan hun ouders om het verlies uit hun jonge jaren goed te maken. Zij willen (nog) niet volwassen worden.

Sommige TCK’s gaan hun ouders idealiseren. Het gedrag van deze ouders bespreekbaar maken betekent dat een TCK de waarheid onder ogen moet zien en dat vermijdt hij liever. De ontwikkeling van andere sociale vaardigheden kan ook vertraging oplopen wanneer een TCK de ongeschreven regels van leeftijdsgenoten bij een nieuwe verhuizing of bij terugkeer naar het paspoortland, niet begrijpt.

De oorspronkelijke aantrekkingskracht van oudere meer volwassen mensen, kan bijvoorbeeld leiden tot een huwelijk met een veel oudere partner. Door de vroege volwassenheid van een TCK kan een dergelijk huwelijk een goed idee lijken maar de dieper gelegen vertraagde ontwikkeling, kan later voor problemen zorgen in de relatie.

Een (A)TCK kan er niet aan toe zijn de verantwoordelijkheden, die een huwelijk met zich meebrengen, te nemen omdat de kwesties van persoonlijke identiteit, zelfstandig beslissingen nemen en de mogelijkheid om een diepe, verbindende relatie op te bouwen, nog niet zijn opgelost.

Wanneer de jongere partner zich gaat ontwikkelen in de relatie en naar volwassenheid groeit, kan het voorkomen dat de oudere partner dit groeiproces niet kan bij benen waardoor de jonge partner teleurgesteld en gedesillusioneerd raakt.

Een beladen onderwerp voor (A)TCK’s* is onopgelost verdriet. Sommige (A)TCK’s geloven dat erkenning van pijn uit hun verleden alle positieve dingen van het verblijf in het buitenland tenietdoen.

Het is belangrijk voor TCK’s en voor degenen waar zij nauw mee verbonden zijn, om te beseffen dat verdrietig zijn over een afscheid niet betekent dat je het goede in het verleden niet erkent. Wat zij liefhadden en verloren bij elke verhuizing blijft onzichtbaar voor anderen en vaak ook voor henzelf. Deze verborgen verliezen worden vaak niet herkend en erkend waardoor het verdriet van de (A)TCK’s ook niet wordt erkend en dus ook niet wordt opgelost.

Het is moeilijk om te rouwen wanneer het verlies niet gedefinieerd wordt. Iedere plaats waar zij geweest zijn, iedere boom die zij hebben beklommen, ieder huisdier wat zij hebben gehad en ieder vriendje wat zij hebben gehad, is weg op het moment dat de deur van het vliegtuig sluit. Of het nu op de fiets over rommelige markten rijden is of met de boot naar school gaan, alle gewoonten kunnen ineens veranderen.

Plotseling is het verkeer te gevaarlijk om te kunnen fietsen of er is drie dagen geen elektriciteit en water. Alle bekende patronen van het dagelijkse leven zijn verdwenen en hiermee ons gevoel van veiligheid wat zo belangrijk is voor ons allemaal. Dit zijn grote verliezen en vinden vaak meer dan eens plaats.

Sommige (A)TCK’s voelen een diep verdriet over de niet te vervangen verliezen uit hun jeugd, bijvoorbeeld een diploma uitreiking waar ouders niet bij aanwezig konden zijn omdat zij in het buitenland zaten. Terwijl sommige (A)TCK’s verdriet hebben over datgene wat zij gemist hebben, zijn andere (A)TCK’s verdrietig over het verleden wat niet langer beschikbaar is voor hen.

Volwassenen die in de plaats en het land wonen waar zij opgroeiden, kunnen over het algemeen nog teruggaan om hun oude school te bezoeken of hun vroegere woning of speelplaats te zien. Ondanks de veranderingen die er ongetwijfeld hebben plaatsgevonden, kunnen zij ter plekke herinneringen ophalen.

Een (A)TCK heeft deze mogelijkheid vaak niet. In tegenstelling tot de duidelijke verliezen zoals een overlijden of een scheiding, is er voor deze vorm van verdriet geen erkende manier om te rouwen. Echter, ieder verloren verlies betreft de wezenlijke menselijke behoefte die wij allemaal hebben zoals het gevoel ergens bij te horen, zich belangrijk voelen voor anderen en begrepen worden.

* (A)TCK – Adult Third Culture Kid.

Verborgen verlies is niet de enige oorzaak voor onopgelost verdriet. Zelfs wanneer het verlies erkend wordt zijn er andere factoren die verwerking van het verdriet kunnen verhinderen zoals:

• Jezelf geen toestemming geven om te rouwen

Soms krijgt een TCK een duidelijke boodschap dat het niet oké is om zijn angsten en verdriet te uiten. Kinderen van militairen werd vaak verteld dat ze “moedige soldaten moesten zijn” of wanneer ouders arme kinderen helpen in Afrika, hoe kan een kind dan toegeven aan zijn angsten of verdriet? TCK’s leren zo dat negatieve gevoelens zoals bijvoorbeeld verdriet of boosheid, niet toegestaan zijn.

Zij beginnen met het dragen van een masker om deze gevoelens te verhullen en om zich aan te passen aan de verwachtingen van hun ouders en de gemeenschap waarin zij opgroeien. Sommige (A)TCK’s weigeren om het verdriet wat zij hebben gevoeld toe te laten. “Toen ik zes jaar oud was en naar kostschool vertrok was ik zo blij dat ik met de trein mee mocht, dat ik zelfs niet meer aan mijn ouders dacht.” Dit is een verstandelijke uitleg van de gebeurtenis.

Een (A)TCK beseft niet dat wanneer een kind van zes jaar zegt dat hij mama of papa niet mist, terwijl hij maanden achtereen wordt achterlaten op een kostschool, er iets fundamenteel mis is met deze relatie of dat hij zich gedissocieerd heeft. Verdriet is normaal wanneer wij gescheiden worden van degenen die wij liefhebben. Anderen geven toe dat deze scheidingen pijnlijk waren maar zeggen dat zij “erover heen” zijn.

• Geen tijd om alles te verwerken

Onverwerkt verdriet kan ook veroorzaakt worden wanneer er niet genoeg tijd is om een verlies te verwerken. Iedere persoon die een verlies ervaart, heeft tijd nodig om met de pijn om te gaan, om te rouwen en om het verlies te accepteren, zodat zij weer verder kunnen gaan. Hoe kunnen TCK’s rouwen over datgene wat zij verliezen als er geen zichtbare ceremonie is zoals een begrafenis en de mensen om hen heen geen idee hebben van hun verdriet?
Mensen om hen heen kunnen zelfs ongeduldig worden als TCK’s niet meteen enthousiast zijn over de nieuwe verhuizing.

• Gebrek aan troost

Het gebrek aan troost is een andere factor die bijdraagt in het niet verwerken van verdriet. Door haar ervaringen als therapeut en haar vriendschap met TCK’s is volgens Sharon Willmer, zonder enige twijfel, de meest belangrijke behoefte van TCK’s, troost en begrip in tijden van zorgen en verdriet. Troost verandert niets aan de situatie zelf en kan ook geen pijn wegnemen maar je krijgt wel het gevoel dat er iemand om je geeft en je begrijpt.

Troost maakt het mogelijk om verdriet te kunnen uiten en het rouwproces te kunnen laten plaatsvinden. Omdat het verlies en verdriet van een TCK minder zichtbaar is dan het verdriet van bijvoorbeeld een weduwe, zal een TCK minder vaak getroost worden dan een weduwe. Ouders die bij een afscheid tegen hun kinderen zeggen: “Maak je geen zorgen, je zult weer snel nieuwe vriendjes maken zodra we in het nieuwe land zijn”, erkennen niet de pijn die bij een afscheid komt kijken en communiceren via een verborgen boodschap dat zij niet verdrietig hoeven te zijn.
Wat is “the big deal” om afscheid te nemen van je vrienden als zij zo gemakkelijk weer vervangen kunnen worden?

Toch blijft een TCK zich vaak verdrietig voelen en hij gaat zichzelf afvragen of er wat mis is met hem. Na een tijdje blijft er niets anders over dan het verdriet heel ver weg te stoppen. Wanneer TCK’s wel hun verdriet tonen en ouders of volwassenen hen erop wijzen dat deze levensstijl er wel voor zorgt dat zij later kunnen gaan studeren of dat zij dankbaar moeten zijn dat hun vader of moeder het paspoortland mag vertegenwoordigen, dan denkt een TCK de volgende keer wel twee keer na, voordat hij zijn verdriet of zorgen uit.

TCK’s begrijpen over het algemeen heel goed wat de reden is voor het leven wat zij leiden in het buitenland. De meest TCK’s vragen ook niet van hun ouders dat zij deze levensstijl veranderen. Het enige wat zij willen zeggen is dat, ondanks het feit dat zij weten dat zij weer moeten verhuizen, het nog steeds pijn doet om hun vrienden en woonplaats achter te laten.

Het zijn niet alleen TCK’s die hun verdriet ontkennen. Ouders en volwassenen doen vaak hetzelfde. Als zij toegeven dat zij begrijpen dat een TCK verdriet heeft, dan geven zij toe dat er een reden is voor verdriet. Volwassenen die hun best doen om hun eigen verdriet te verbergen door ontkenning, kunnen het zich niet veroorloven om toe te geven dat zij de verdrietige TCK begrijpen. Als zij dat wel zouden doen, dan zou hun eigen, zorgvuldig opgebouwde muur wel eens in kunnen storten en dat vervult hen met angst.

Verdriet dat niet wordt erkend, komt op de een of andere manier toch naar boven, vaak op een destructieve manier. Een persoon kan hier een leven lang last van hebben als er niets mee wordt gedaan.

De diverse ontwikkelingsfasen, zoals eerder beschreven, die een kind doormaakt vinden meestal plaats wanneer zij op één locatie wonen en deel uit maken van één primaire culturele groep. In deze context is het leven van het kind stabiel. Dit betekent dat er een stevige thuisbasis was waar de regels uitgetest konden worden en de beslissingen die er genomen werden een redelijk voorspelbare uitkomst hadden.
Het doorlopen van deze ontwikkelingsfasen was net zo normaal als het leren lopen en praten voor de meeste kinderen.

Deze traditionele wereld is echter niet de wereld waarin de TCK opgroeit. Als gevolg hiervan worden sommige ontwikkelingsfasen onderbroken of versneld. Hierdoor zien wij vaak een vroege volwassenheid of een vertraagde adolescentie bij TCK’s.

Vroege volwassenheid bij TCK’s.

Er zijn verschillende redenen waarom TCK’s vaak meer volwassen zijn dan hun werkelijke leeftijd. Zij hebben een brede basis van kennis en bewustzijn van de wereld zoals geografische-, politieke- en culturele kennis. Vaak ontwikkelen zij ook een interesse in onderwerpen waar kinderen in het thuisland geen interesse voor tonen.

TCK’s voelen zich over het algemeen erg op hun gemak met volwassenen. Generaties vermengen zich over het algemeen meer in Third Culture gemeenschappen dan in het thuisland omdat expatriate gemeenschappen vaak dicht bij elkaar wonen en op elkaar aangewezen zijn.

Kinderen die twee of meer talen spreken lijken vaak mini volwassenen. Omdat zij een taal vaak sneller oppikken dan volwassenen, fungeren zij vaak als vertalers voor ouders, een taak die normaal gesproken is weggelegd voor volwassenen.

Al in hun vroege tienerjaren weten veel TCK’s hoe zij de wereld kunnen bereizen terwijl kinderen van dezelfde leeftijd in het thuisland nog op de bus staan te wachten die hen naar school brengt.

Vertraagde adolescentie bij TCK’s (deel 2).

Veel TCK’s weten niet hoe zij problemen op moeten lossen in persoonlijke relaties. Met een ingebouwde cyclus van afscheid nemen, is de verleiding groot om het probleem te laten voor wat het is, zonder naar een oplossing te zoeken.

Deze manier van omgaan met mensen en problemen kan een grote invloed hebben op het ontwikkelen van nieuwe en diepgaande relaties in het verdere leven. Zij kunnen vaak geen hechte relaties en vriendschappen met anderen aangaan, zelfs niet met hun partner of kinderen.

Uiteindelijk kunnen TCK’s een gevoel van onrust ontwikkelen dat hun leven beheerst. Tezamen met hun chronische ontworteling is er een gevoel van rusteloosheid wat hun leven beheerst. “Waar ik vandaag ben, is maar tijdelijk. Zodra ik mijn opleiding heb afgerond, een baan heb gevonden of een huis heb gekocht, dan ga ik mij vestigen.”

Op de een of andere manier lukt het vestigen nooit helemaal. Het heden is nooit genoeg, er is altijd een gemis. Een onrealistisch aanklampen aan het verleden of de verwachting dat de volgende plaats uiteindelijk een thuis zal zijn, kan leiden tot een rusteloosheid die ervoor zorgt dat een ATCK altijd blijft verhuizen.

Er is niets mis mee om bereid te zijn om te verhuizen wanneer een carrièrekeuze dit vraagt. Echter, alleen verhuizen vanwege rusteloosheid kan een verwoestend effect hebben op iemands carrière, gezin en familie. Sommige ATCK’s kunnen niet lang genoeg een baan behouden om carrière te maken.

Wanneer er een nieuwe positie met meer verantwoordelijkheden in het vooruitzicht komt, dan speelt het rusteloze gevoel weer op en nemen zij ontslag, wederom zoekende naar die volgende baan of functie die “het” zal zijn. Sommige TCK’s zijn echter zo vaak verhuisd dat zij zichzelf voornemen om nooit meer te verhuizen!

TCK’s voelen zich vaak het meest thuis bij personen die een gelijksoortige ervaring hebben. Een kind van Nederlandse ouders, opgegroeid in Oman, zal zich het meest verbonden voelen met bijvoorbeeld een Brits kind dat is opgegroeid in Tsjechië.

Kinderen hebben meestal geen keuze. Zij gaan gewoon mee met de ouders. Zij zijn volop in ontwikkeling en het expatriate leven wordt een deel van henzelf. Zij worden TCK’s. Veel TCK’s zijn trots op deze identiteit en kunnen zich prima redden in het leven. Maar er zijn ook jongeren die zich langdurig ontheemd blijven voelen en hulp nodig hebben om weer vaste grond onder de voeten te krijgen.

De wortels van een TCK worden niet bepaald door de plaats waar hij woont of verblijft maar door mensen die vaak zelf ook mobiel zijn. Het leven van een TCK zit vaak vol met verdriet omdat hij bijna altijd weer afscheid moet nemen van deze mensen. De meeste TCK’s ervaren meer verdriet in hun leven tegen de tijd dat zij 20 jaar oud zijn dan niet TCK’s in heel hun leven.

Wat is het Expat Child Syndrome?

Expat child syndrome (ECS) is een term die wordt gebruikt door psychologen om de emotionele stress bij kinderen te beschrijven die wordt veroorzaakt door een verhuizing naar het buitenland.

ECS komt het meeste voor bij kinderen tussen de 12 en 19 jaar, de zogenaamde expat teens. Een verhuizing naar het buitenland gaat gepaard met veel veranderingen en kan vooral voor een puber erg traumatisch zijn. Verandering leidt tot groei maar het proces hiernaartoe kan erg pijnlijk zijn, vooral wanneer je een puber bent.

Gedurende deze periode vinden belangrijke lichamelijke- en emotionele veranderingen plaats in het leven van een puber. Om met deze veranderingen om te kunnen gaan moet hij kunnen terugvallen op de mensen om hem heen.

Waarom is een verhuizing juist zo traumatisch in deze leeftijdsgroep? Dit is zo traumatisch omdat dit bij uitstek een periode is waarin er veel verandert, zowel lichamelijk als in de ontwikkeling. Hormonen doen hun werk en lichaamsvormen komen tot ontwikkeling. Het accepteren van deze lichamelijke veranderingen en de daarbij behorende veranderende rollen tussen jongens en meisjes kunnen vaak erg verwarrend zijn.

Pubers ondergaan deze veranderingen normaal gesproken door hun eigen gedrag te vergelijken met dat van hun vrienden. Vrienden spelen vaak een meer belangrijke rol in de weg naar volwassenheid dan ouders.

Wanneer je wordt weggehaald bij deze vertrouwde groep vrienden, wordt het vaak nog moeilijker om om te gaan met de fysieke en emotionele veranderingen omdat die ene persoon, waarmee jij je ziel en zaligheid kunt delen, ontbreekt.

Ondanks het feit dat kinderen in het huidige tijdperk van communicatie en techniek de beschikking hebben over Facebook, Skype, App, e-mail enz., is dit toch niet hetzelfde als een “face-to-face” contact met iemand waarmee jij wilt delen wat jou bezig houdt.

Op deze leeftijd gaan kinderen ook steeds meer als volwassenen redeneren en zijn zij bezig met het zoeken naar- en het vestigen van hun identiteit. Pubers krijgen ook interesse in hoe zij hun leven willen gaan leven en nemen belangrijke beslissingen over hun studie en het beroep wat zij later graag willen uitoefenen.

Zij willen het gevoel hebben dat zij zeggenschap hebben over hun leven. Veel pubers hebben het gevoel dat zij een minimale inbreng hebben gehad in de keuze die hun ouders hebben gemaakt om naar het buitenland te verhuizen. In de meeste gevallen werden zij hier domweg mee geconfronteerd.

Omdat pubers zulke belangrijke veranderingen doormaken, hebben zij extra steun van hun ouders nodig. Helaas krijgen zij deze steun niet altijd. Ouders zijn vaak voornamelijk bezig met de praktische zaken die een verhuizing met zich meebrengen. Zij houden zich weinig tot niet bezig met het emotionele aspect van de verhuizing en het effect dat het op hun kind heeft.

Voor een puber is dit een periode waarin hij, onder andere, afscheid moet nemen van zijn vrienden en zich zorgen maakt over de nieuwe school waar hij naar toe gaat. Zal hij de school leuk vinden? Zal hij nieuwe vrienden maken? Als puber wil je geaccepteerd worden door je leeftijdsgenoten en een puber moet zich gelukkig en op zijn gemak voelen met zichzelf. Heeft een puber weinig zelfvertrouwen, dan zal hij niet gemakkelijk contact zoeken met leeftijdsgenoten.

Wat zijn de symptomen die wijzen op ECS (Expat Child Syndrome)?

- Zich terugtrekken, alleen willen zijn, zichzelf uren opsluiten in zijn/haar
kamer, niet meer normaal communiceren met gezinsleden.

- Schoolresultaten die plotseling dalen.

- Humeurig, boos en verdrietig zijn. Irritatie en weinig geduld hebben.

- Verandering in het slaappatroon bijvoorbeeld langer willen slapen dan
gewoonlijk of later gaan slapen en ’s-morgens niet op kunnen staan.

- Kinderachtig gedrag.

- De kinderen zijn meer ziek, hebben meer last van hoofdpijn,
verkoudheid.

- Verandering in de eetgewoonten vooral bij meisjes (diëten).

- Geen interesse meer hebben in activiteiten uit het verleden zoals
sport, lezen.

- Creëren van nieuwe, ongezonde activiteiten (alcohol, drugs).

- Weerstand tegen aanrakingen of genegenheid.

- Geen vriendschappen kunnen sluiten.

- Depressie.

- Ontwikkelen van mechanismen om niet te voelen.

In de meeste gevallen zijn deze symptomen tijdelijk en verdwijnen ze na een aantal maanden maar sommige kinderen blijven, ook in hun leven als volwassene, op de een of andere manier problemen houden.

Hoe manifesteert ECS zich?

Er is geen officieel onderzoek naar gedaan maar uit de vele ervaringen van expatriates is gebleken dat TCK’s, die last hebben van ECS, zich vaak afzonderen, last hebben van depressie, eenzaamheid, moeite hebben met het aangaan van relaties, moeite hebben om “erbij te horen”, zich sneller bezig gaan houden met het drinken van alcohol, roken, drugs, sex en allerlei andere activiteiten. De voornaamste reden hiervoor is het willen onderdrukken van hun gevoelens.

Gebrek aan communicatie tussen ouder en kind en gebrek aan toezicht van de ouders kunnen hier ook aan bijdragen. Wrok ten aanzien van de ouders is ook een veel voorkomend probleem.

In de meeste gevallen zal een TCK zich uiteindelijk wel aanpassen en zal hij zelfs de voordelen gaan zien van het verhuizen en wonen in het buitenland. Echter, sommige TCK’s blijven het moeilijk vinden om zich aan te passen aan hun nieuwe leven in het buitenland.

Wanneer TCK’s niet in staat zijn om nieuwe vriendschappen te sluiten in het nieuwe land, dan kan dit leiden tot structurele problemen bij het sluiten van vriendschappen en het vinden van aansluiting bij sociale gemeenschappen.

Wanneer komt ECS het meeste voor?
Zoals reeds vermeld hebben pubers over het algemeen meer last van een verhuizing dan jongere kinderen en hebben daardoor meer kans op ECS. Zij hebben vaak al hechte vriendschappen gesloten en kunnen erg opzien tegen het feit dat zij deze vrienden achter zullen moeten laten. De lichamelijke- en emotionele veranderingen spelen ook een grote rol in het leven van een puber.

Wanneer het land waar het kind naar toe verhuist heel verschillend is van het paspoortland, dan kunnen zij de overgang als extreem moeilijk ervaren. Als het gastland ver weg is van het paspoortland, dan is de kans groter dat het kind zich meer buitengesloten en geïsoleerd zal voelen.

De schoolomgeving heeft een grote impact op het feit of het kind zich wel of niet kan aanpassen in het gastland. Wanneer kinderen naar een internationale school gaan dan hebben zij een grotere kans om contacten te leggen met kinderen die hetzelfde doormaken als zij. Op een lokale school kan het moeilijker zijn om zich aan te passen. De taal kan ook een probleem vormen, zowel op een internationale als op een lokale school.

ECS komt meer voor bij kinderen die meer dan één keer verhuizen. Kinderen kunnen gefrustreerd raken als zij wéér moeten verhuizen nadat zij hard hebben gewerkt om een nieuwe vriendenkring en een sociaal netwerk op te bouwen.