Tips bij rouwverwerking

In de stroom van tranen….

“Tel steeds je zegeningen in de stroom van tranen, en maak in de stroom van tranen de tijd tot je vriend.”

Quote van Elisabeth Kübler-Ross (08 juli 1926 – 24 augustus 2004) Psychiater en pionier in stervensbegeleiding. Zij heeft een aantal boeken geschreven over rouwverwerking.

Hypnotherapie bij onverwerkte rouw helpt klachten oplossen. Achter een klacht ligt vaak een onvoltooide band met een overledene verborgen. Hypnotische 'hereniging' heeft een enorm effect.

Rouwverwerking..... ik wil het liever ""rouwarbeid"' noemen.
Je gaat werken en dat is arbeid. Rouwen is hard werken.
Je wordt er moe van maar je kunt er ook een leger hoofd van krijgen en meer berusting van krijgen. Zelf ben ik op diverse gebieden ervaringsdeskundige, dus het voert te ver om hier op papier (of op de computer) een tip te geven. Liever praat ik persoonlijk van alles met je door. Samen kunnen we sparren over wat voor jou goed zou kunnen werken. Na diepe dalen kun je steeds weer eruit krabbelen, mits je de juiste tools in zet. Ik help je er heel graag bij.

Rouwen mag, maar hoe kan je dit nu toestaan van jezelf?
Het verlies, gemis en de pijn is erg groot wanneer je een dierbare verloren hebt. Je kan er niet omheen en proberen weg te stoppen kan ervoor zorgen dat het leger op een vervelende manier je inhaalt. Veel mensen verstoppen de pijn door zich te storten op andere zaken dat de verwerking door hard te werken o.I.d.

Beter is om, hoe moeilijk en we daar het liefst van weg willen blijven, er doorheen te gaan. Zoek hulp om de rouw om deze persoon te verwerken.

Je kan jezelf al een beetje helpen door aan alle mooie, maar ook alle slechte herinneringen aan de dierbare op te halen om zo een goed beeld te krijgen wie deze nu in werkelijkheid was, wat deze voor jou heeft betekend. Laat deze er zijn in alles wie hij of zij was.

In de vakantietijd zijn veel dingen wat losser. We hebben wat meer tijd. Het mooie weer nodigt uit om naar buiten te gaan en te wandelen of te fietsen of andere leuke dingen te doen. Komende week starten de scholen weer en voor veel mensen start daarmee het 'gewone leven' weer. Sportclubjes en andere activiteiten gaan weer beginnen. We mogen weer 'in het gareel' zoals we weleens zeggen.
Aan de ene kant is het fijn om weer structuur te hebben, aan de andere kant vraagt het ook veel van ons. Kunnen we nog de tijd nemen om stil te staan bij ons verlies? Of bij mensen om ons heen die iemand verloren zijn? Laten we vooral aandacht blijven hebben voor elkaar.

Rouwen is grillig. het ene moment denk je ik ben er, en het andere moment komt het weer hard binnen. Geef het de ruimte en als je een trigger hebt, sta er bij stil. Neem even pauze of schrijf het van je af. Rouw komt ook onverwachts en als je het de kop indrukt komt het , net als een bal in het water, ergens anders weer omhoog.

Boekentip:
'Vingerafdruk van verdriet' van Manu Keirse
Onmisbare steun voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd.
Het is een kostbaar geschenk voor een ander of voor jezelf.
Het is niet bedoeld om in een keer uit te lezen, maar om telkens weer ter hand te nemen.
Het is een klein mooi boekje met prachtige illustraties.
Een aanrader!

Huilen, huilen, huilen...

Als je iemand verliest die je lief is, is het heel normaal dat je daar verdrietig over bent. Krop je gevoelens niet op, maar probeer er ruimte aan te geven.

Naast dat huilen op kan luchten is het voor anderen een teken dat je liefde en warmte nodig hebt.

Rouwen kan je niet alleen, daar heb je anderen voor nodig.

Soms als we iemand verliezen, worden we geleefd, gaan we eerst alle praktische zaken afhandelen en komen in een soort regelmodus. Maar dan, wat als je niet kan huilen, niet bij je gevoel kan komen of dit er kan laten zijn? Hoe zorg je ervoor dat je niet verwijderd van jezelf raakt maar ook goed voor jezelf zorgt? Door tijd te nemen voor jezelf, door hulp in te schakelen, door je juist even terug te trekken of je netwerk in te schakelen? Ieder rouwt op zijn of haar eigen manier.
Kom je er zelf niet uit, neem dan contact op.

Rouw op het werk
Gisteren hoorde ik een verhaal van iemand die na het verlies van zijn partner terugkwam op het werk en niet aangesproken werd door zijn collega's. Hij kwam binnen in een volle kantine met wel 40 mensen en er was niemand die wat zei. Hij besloot zelf maar op zijn collega's af te stappen en contact te maken. Toen kwam hij erachter dat ze "gewoon" niet wisten wat ze moesten zeggen, verlegen waren met de situatie. Hij vond dat zo vervelend dat hij voor zichzelf besloten heeft het in ieder geval anders te doen.
Hoe fijn was het geweest als hij op die eerste dag opgevangen was door een collega of door zijn leidinggevende. Als hij zijn verhaal had kunnen doen. Als ze daarna samen hadden kunnen kijken of hij weer aan het werk kon en waar hij dan mee kon beginnen.

Het boek "Geen blote voetjes in het zand" is een boek vol verhalen van moeders, vaders, oma's, opa's en verzorgers. Zij laten een ieder meekijken in hun wereld, de wereld waarin zij een kind moeten missen.

Dit boek is uitgegeven door stichting Lieve Engeltjes. Stichting Lieve Engeltjes is een contactgroep voor iedereen die te maken heeft met het verlies van een kind.

Door de verhalen op de website en in de boeken hopen de schrijvers troost te kunnen bieden aan lotgenoten, maar zeker ook een handvat aan te reiken aan mensen die lotgenoten willen steunen.

Zeker als de familie geen kans meer heeft gehad goed afscheid te nemen van zijn geliefde, vanwege het abrupte van het verlies, kan het schrijven van een afscheidsbrief aan de overleden geliefde opluchten en ruimte geven. Deze therapie werkt ook heel goed bij grotere groepen, b.v. als een collega overleden is en de afdeling kan het verlies nog geen plek geven of denkt dat het al afgedaan is. Dan kan met deze verwerkingssessie veel losgemaakt worden, maar ook opluchten.

De moeilijkste vraag die je iemand in de rouw kunt stellen is: hoe is het met je? Hoe moet je woorden geven aan iets dat zo groot, zo pijnlijk, zo allesomvattend is als rouwen om iemand die je lief hebt gehad? Iets makkelijker wordt het als je de vraag kleiner maakt: hoe is het vandaag met je? En misschien kan het nog simpeler, door er gewoon voor iemand te zijn. Te laten weten dat je er bent.

Luisteren
Het kan heel ongemakkelijk zijn om iemand in de buurt te hebben die in de rouw is. Je hebt snel het gevoel dat je iemand niet kunt helpen, en dat is deels ook zo. Wat je wel kunt doen, is er gewoon zijn, laten weten dat je er bent, luisteren. Luisteren zonder invullen, zonder je eigen verhaal te willen vertellen. Dan help je.

Boekentip
'Vingerafdruk van verdriet" Woorden van bemoediging.
van Manu Keirse
Onmisbare steun voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd
Het is geen boek over dood. Het is een boek over leven.
Een aanrader!

Vaak hebben mensen het nodig om te weten hoe rouw werkt. Dan gaan we kijken hoe het werkt voor hen. Want het is voor iedereen persoonlijk. Inzicht in je eigen rouw helpt je om te weten wat je nodig hebt en wie je nodig hebt om je dag door te komen en wie juist niet. Wat je kunt doen of beter kunt laten. Daarmee wordt je rouw niet direct minder, maar wordt het beter te dragen. Kun je een betere balans vinden tussen rouwen en verder leven.

Neem een moment voor jezelf en zorg ervoor dat je niet gestoord kunt worden. Praat met degene die is overleden, dit kan in gedachte maar ook gewoon hardop. Vertel jouw dierbare waar je dankbaar voor bent. Dit kunnen bijvoorbeeld herinneringen zijn die je plezier geven, dingen die deze persoon jou heeft geleerd, geschenken die de persoon jou heeft gegeven. Vraag ter afsluiting van dit gesprek aan jouw dierbare persoon: Wat wens je mij?

Soms lijkt het of mannen het verdriet minder voelen dan vrouwen; niks is minder waar; ze uiten het alleen anders. Mannen reageren vaak probleemoplossend, (kijken wat meer toekomstgericht) willen hun partner graag beschermen. Zij houden liever hun emoties onder controle, leunen niet op de ander. Vrouwen uiten meer en zoeken contact met anderen om te praten, zijn meer in het nu. (Bron: Keirse)
Niet zo gek dat je elkaar dan kwijt kan raken in een rouwproces. Geef elkaar de tijd en ruimte om het op eigen manier te doen in open communicatie met elkaar. Schroom niet om hierbij (op tijd) hulp te zoeken.

Manu Keirse heeft een mooi klein boekje, met woorden ter bemoediging, bij rouw en verlies: Vingerafdruk van verdriet.
Met zijn mooie zinnen en taal kan hij veel troost bieden. Fijn om bij d ehand te hebben in verdrietige periodes

Als je geen contact kunt of mag hebben met je kind, is er ook sprake van een verlies. Het is een ander verlies dan na een overlijden. De mogelijkheid voor contact is immers niet volledig uitgesloten, dus vaak is er vanuit de omgeving minder begrip voor dat je rouwt, dat je probeert je te verhouden tot dit grote verlies dat je meemaakt.
Het is een lastig proces, juist omdat je niet weet of de situatie ooit nog zal veranderen. Dus ergens blijft er misschien hoop. Toch is het wel de situatie waar je mee om moet leren gaan en dan is echt sprake van een rouwproces.
Een rouwtherapeut kan je helpen om je te leren met dit verlies om te gaan.

Rouwen
Heb jij een dierbare verloren, wat al enige tijd geleden is (jaar/jaren) en je wordt nog overmand door emoties, het gaat met je aan de haal en/of je je ziet het even helemaal niet meer zitten?
Dan zou het kunnen zijn dat er voor, tijdens en/of rond het overlijden van je dierbare nog onafgemaakte zaken liggen, die je niet bewust bent maar die maken dat je in het nu niet goed verder kunt. Rouwtherapie kan je hier bij helpen.

Inspiratiekaarten voor omgaan met gemis, rouw en afscheid, van Stiene Jensen.
De vragen, opdrachten en troostende uitspraken zijn een fijn hulpmiddel voor zowel kinderen als volwassenen om over rouw en verlies te praten.

Wat is troost?
Volgens mij heeft troost niet als doel dat iemand zo snel mogelijk stopt met huilen of met verdrietig zijn. Ook al geven we vaak een zakdoek als iemand huilt of zeggen we "stil maar..."
Troost heeft meer te maken met het draaglijker maken van een bepaalde situatie. Dingen waar iemand troost uit kan halen kunnen heel verschillend zijn. Zoals een boek of gedicht, een muziekstuk, mooie herinneringen, de natuur. En soms is er gewoonweg geen troost, dan is het verlies te groot. Dan kan het juist heel fijn zijn om ondersteuning te zoeken bij een rouwbegeleider / rouwtherapeut om samen te ontdekken wat in het leven voor jou de moeite waard is, wat jou helpt om je verlies te dragen.

Fases?
Er worden door deskundigen 4, 5 of 7 fases beschreven in het proces van het verwerken van een groot verlies/rouw.
Maar het is geen trappetje door de fases heen waardoor je in de laatste fase beland en dan klaar bent. Rouw is eigenlijk alles wat jij ervaart bij het verdriet wat je moet meemaken. En hoe je daar mee omgaat is afhankelijk van veel zaken (wat heb je eerder meegemaakt, wat heb je geleerd, hoe heftig is het verdriet en het gemis bij voorbeeld). Wat jij ervaart: dat is van jou. Heb je het idee dat je er niet uit komt; zoek dan hulp.

Sterven is onlosmakelijk onderdeel van het leven

Erken je gevoel praat erover

Hoe heb jij geleerd om te gaan met dingen die je tegenkomt in je leven? Heb je geleerd om te gaan met rouw?
Vaak is het zo dat je dat juist tijdens je rouwproces tegenkomst. Mocht het er vroeger zijn? Mocht je verdrietig zijn om iets? Mocht je er over praten?
Gelukkig is het zo dat je dat alsnog kunt leren, mocht je dat niet van huis uit meegekregen hebben.

Verhalen brengen verklaringen en samenhang, waardoor je in verbinding met andere bezig bent met verlies en verder leven.

Verlies vergroot de behoefte aan contact maar ook gevoelens van onzekerheid, machteloosheid en hopeloosheid. Gevolg kan zijn dat je je afsluit vanuit zelfbescherming in plaats van het maken van emotioneel contact. Door je verhaal te blijven delen ontstaat er de mogelijkheid om de band onderling te versterken en te verdiepen.

Een goed gesprek met jezelf aan gaan kan de verbinding met je zelf versterken. Pak pen en papier en schrijf je verhaal. Hiermee maak je ruimte voor je verlies en rouw.

Is het gek om te praten tegen (een foto van) je overledene? Helemaal niet. Het komt heel veel voor. Je praat je gevoelens en je belevenissen van je af en dat kan een gevoel van opluchting geven.

Soms kan dit onvoldoende zijn en is er behoefte om te praten met een therapeut die gespecialiseerd is met rouw. Zoek dan hulp voor professionale begeleiding. Je bent van harte welkom in mijn praktijk in Zeist. 

Prachtig boekje van Manu Keirse voor iedereen die met verlies van een dierbare wordt geconfronteerd. Een steunend boekje wat zeker niet bedoeld is om in één keer uit te lezen.

Hoe machteloos voel jij je als je iemand in de buurt hebt die rouwt om het verlies van een dierbare? Je kan zo weinig doen voor je gevoel, je hebt niks te bieden. Vergis je niet; het is belangrijk dat je er bent.

Luisteren, echt luisteren, naar alles wat iemand wil vertellen (en soms nog niet kan zeggen) is van onschatbare waarde. Niet alleen in het begin, maar ook als het verlies langer achter iemand ligt. Steeds minder mensen zullen er naar vragen, het is belangrijk om dat wel te blijven doen.

Boekentip: Gat in je ziel

Een mooi boek van Titia Liese met ruimt tachtig blogs over de gevolgen van jong ouderverlies op op de langere termijn.

Rouw is niet alleen als je iemand hebt verloren aan de dood. Je kunt en mag ook rouwen om iemand met wie je geen contact meer kan hebben.

Het erkennen van dit verlies, de pijn of machteloosheid dat contact niet mogelijk is kan net zo erg of zelfs erger zijn dan wanneer iemand is overleden. Geef jezelf de ruimte om hierom te mogen rouwen.

Hulpverleners en onderzoekers hebben verschillende fasemodellen bedacht waarmee rouwverwerking in kaart wordt gebracht. Dat er verschillende modellen bestaan geeft al aan dat mensen op verschillende manieren rouwen en op verschillende manieren hun emoties uiten. De beschreven fasen, zoals die van Kubbler-Ross, zijn vaak herkenbaar maar hierdoor wordt, naar mijn mening, rouwverwerking te veel in hokjes en vakjes geplaatst. Modellen van rouw kunnen het idee wekken dat deze fasen allemaal, of in een bepaalde volgorde doorlopen moeten worden, en dat wanneer iemand bij de laatste fase aankomt, het verdriet ‘verwerkt’ is. De werkelijkheid leert anders: het proces van rouw is zelden helder, geordend en eenvoudig. Vaak lopen de fasen kriskras door elkaar heen. Het kan elke dag anders zijn, en niet iedere fase komt altijd voor.
In het rouwproces is wel een eerste, meer acute periode te onderscheiden. Deze kan een paar weken tot maanden aanhouden. In deze periode wisselen intense gevoelens van verlangen en gemis zich af met gedachten, beelden en pijnlijke emoties. Met de tijd volgt een periode waarin deze reacties verminderen, verzachten en zich met golfbewegingen opnieuw aandienen. In deze periode krijg je hernieuwde belangstelling in de dagelijkse activiteiten. Van lieverlee wordt het verlies geïntegreerd in het verdere leven. De intense pijn dooft uit en de gedachten aan de overledene domineren niet langer het bewustzijn. Hoewel de tijd het grootste deel van de wond heelt, laten veel verliezen zich nooit helemaal verwerken. Soms steekt de pijn de kop weer op, zodat verwerking opnieuw aandacht vraagt.
Rouwen is niet eenvoudig. Steun en begrip vanuit de omgeving zijn erg belangrijk, net als het gevoel dat jij vrijmoedig je tijd ervoor mag nemen.

Als je merkt dat je vastloopt in de rouw of niet goed weet wat je ermee aan moet, zoek dan een hulpverlener. Samen kun je dan bekijken naar wat de rouwverwerking bemoeilijkt en kun je steun ontvangen om er door heen te gaan.

Rouwen is een proces, ieder gaat daarin zijn eigen weg. Als je van symbolen houdt is het mooi om daarmee aan de slag te gaan. Een sieraad als aandenken. Een feestje houden en samen lachen en huilen over de mooie dingen die je met de overledene gehad hebt en samen je verdriet te kunnen delen.

Het is een intens proces en veel mensen ervaren zichzelf na een tijdje als "anders". hoe dan ook, of je wilt of niet, je moet met de leegte, het verlies een weg vinden.
Wat helpend kan zijn is om na een tijdje (dit is voor iedereen verschillend, maar ergens na een half tot een heel jaar) om aan je dierbare een brief te schrijven. Met alles erin wat je je dierbare nu nog wilt zeggen. Bv hoe je hem/ haar mist, hoe je naar hem/ haar verlangt, en ook hoe je je weg alleen nu aan het belopen bent. Als je er mee klaar bent, komt vast vanzelf op wat je met deze heel persoonlijke brief wilt. Wil je hem voor jezelf houden en wellicht begraven/ verbranden? Of wil je hem liever delen met een belangrijke ander? Alles is goed!

Boek: Sterven is doodeenvoudig van Rene Gude
Een helder filosofisch geschreven boekje dat zeker troost en moed kan geven.

Terwijl je een rouwperiode doormaakt kan het helpend zijn om herkenning te vinden in een boek. Wat ik kan aanraden is bijvoorbeeld het boek van E. den Herder-Michielsen: 'Ik heb geen toekomst, zei ze'.
(Over zelfdoding en de gevolgen voor nabestaanden)
Uitgeverij Barnabas, Heerenveen, 2006.
De schrijfster laat verschillende mensen aan het woord en vertelt ook over haar eigen ervaring.
Het boek geeft veel herkenning. Herkenning leidt tot erkenning: een van de belangrijkste dingen die helpen als je door rouw heengaat.

Wetenschappelijk is aangetoond dat rouwende mensen in een eenzaam proces belanden als het lastig is om een gesprek erover te hebben.
Dirk de Wachter geeft in zijn boek `de kunst van het ongelukkig zijn` aan dat mensen die rouw niet delen met hun omgeving, jarenlang met psychische problemen te kampen kunnen hebben. Dus neem tijd voor het verlies en deel het met mensen om je heen. Zoek hulp als het je zelf niet lukt. Soms raakt het verlies in het nu aan vroegere verliezen die je toen niet hebt kunnen verwerken.

1. Verlies wordt niet minder door vermijding of ontkenning.
2. Onderdrukking zorgt voor uitvergroten van emoties.
3. Het voorkomt dat een ongezonde uitlaatklep wordt gezocht.
4. Verlies erkennen helpt eren en herinneren van de mooie dingen uit het
leven.

Vaak kom ik mensen tegen die aangeven dat ze "EMDR" willen omdat het bij 'de buurman' ook zo goed geholpen heeft.

Na de intake komt er regelmatig uit dat de betreffende cliënt helemaal niet met trauma kampt, maar met rouw. Dit vraagt om een totaal andere aanpak dan trauma.

Dus heb je klachten, zoek een goede therapeut en ga samen uitzoeken wat het probleem is. Dan kunnen jullie het samen gericht aanpakken en kun je weer fijn door het leven.

“Verdriet is de keerzijde van liefde. Weet dat je de ander niet los hoeft te laten, maar anders moet leren vasthouden: in je herinneringen. Wie sterft, verhuist van de buitenwereld naar het hart.” Manu Keirse

Hoe jouw wond er uit ziet weet niemand, alleen jijzelf, die wond zit van binnen en is dus niet zichtbaar voor anderen, je kan daardoor wel eens op onbegrip stuiten van je omgeving zoals, dat het tijd is om verder te gaan en/of het zorgt er voor dat je je zelf iets gaat aanpraten in de trant van, niet zo moeilijk doen. Maar jouw wond doet pijn en die vraagt om aandacht, kijk wat het nodig heeft. Er over praten met anderen is een belangrijk onderdeel om jouw wond te laten genezen.

Verlies van iemand, of het nu van een scheiding is of van een overlijden, de pijn is er.
Het is helpend voor jouw rouwproces door er te kunnen laten zijn wat zich aandient.
Geef jouw pijn de aandacht, door het er te laten zijn is al een eerste stap. Gaande weg merkje dat de ene dag heel heftig is en de andere dag weer ietsjes minder.

Veel mensen denken bij rouw aan een overleden dierbare, maar je kunt ook in een rouwproces komen na andere vormen van verlies. Enkele voorbeelden:
- het beëindigen van een (langdurige) relatie
- het overlijden van een huisdier
- het verlies van gezondheid, bijv. na diagnose van een chronische ziekte / beperking of handicap
- het verliezen van een baan
Alle vormen van rouw hebben te maken met het leren omgaan met verlies. Je doorloopt bij elke vorm van rouw dan ook de verschillende rouwfases, die ik in een eerdere tip al beschreef. Als je je daar bewust van bent, kan dat helpen in de verwerking. Neem er vooral de tijd voor en praat erover met anderen. Doe het op jouw manier, in jouw tempo. Veel sterkte!

Verhaal

Ieder mens is een schitterend verhaal. Eer je dierbare die je bent verloren door het verhaal van zijn / haar leven te vertellen aan iedereen die het wil horen. Verhalen houden levend wat is geweest.

Maak een (schoenen)doos mooi of koop een doos die je mooi vindt en stop hier herinneringen aan je overleden dierbare in.
Dat kan van alles zijn: een foto, maar ook briefjes waarop je herinneringen schrijft aan wat jullie samen deden. Gebruik hierbij je eigen creativiteit, zodat het jouw persoonlijke herinneringsdoos aan ... wordt.

Als je een overleden geliefde, familielid of vriend nog iets wilt vertellen of vragen of wilt ontmoeten, dan kun je overwegen dit te doen met behulp van een hypnotherapeut.

Je kunt je hierbij voorstellen dat je in trance, met behulp van een soort 'diepe fantasie', naar een mooie plek in de natuur gaat waar je een ontmoeting hebt met deze persoon.

Hier heb je de gelegenheid te uiten wat je wilt. Dit geeft inzicht en begrip op een diep niveau.
Eventueel kun je 'lastige' verbindingen tussen jullie los maken, waarna je jezelf meer vrij kunt voelen om verder te gaan met jouw leven.De gezonde verbinding van hart naar hart mag natuurlijk blijven.

Mijn ervaring (als hypnotherapeut) is dat dit een heel bijzondere sessie oplevert die zeer helend voor je kan werken.

Vingerafdruk van verdriet. Een boek van Manu Keirse voor iedereen die met verlies te maken heeft.

Zoals er geen vingerafdruk gelijk is, is er ook geen reactie op verlies hetzelfde. Het gaat er steeds om de ruimte te nemen om je verlies op je eigen manier aan te gaan.

Manu Keirse pleit voor “het stellen van vragen, niet […] het vinden van antwoorden.” Vanuit de vragen kun je stap voor stap de richting verkennen naar een eigen leven waarvan het verlies deel uitmaakt.

Dit dunne boek helpt wegen te vinden om die stappen te kunnen nemen.

Leestip ter bemoediging :

Als je van iemand houdt
En je bent door de dood van elkaar gescheiden
Dan is er op de wereld, niemand en niets
Die de leegte van die afwezigheid kan vullen.

Probeer het maar niet
Want het zal je nooit lukken
Aanvaard liever het gemis
Dat je is overkomen.

Want zolang die leegte werkelijk leeg blijft
Blijf je met elkaar verbonden.

Zeg niet: God zal die leegte vullen
Want, geloof me, dat doet Hij niet.
Integendeel: Hij houdt die leegte leeg
En helpt ons zo
Om de vroegere gemeenschap met elkaar
Te bewaren
Zij het ook in pijn.

Hoe mooier en rijker de herinneringen
Des te moeilijker de scheiding.

De mooie dingen van vroeger
Zijn geen doorn in het vlees
Maar een kostbaar geschenk
Dat je meedraagt.

Zorg dat je niet blijft graven
in herinneringen
maar doe het van tijd tot tijd.

Ook een kostbaar geschenk
Bekijk je niet aldoor,
Maar alleen op bijzondere ogenblikken.

Buiten die ogenblikken
Is het een verborgen schat,
Een veilig bezit.

Dan wordt het verleden
Een blijvende bron van vreugde en kracht.

Dietrich Bonhoeffer

Het gaat erom de leegte te laten! Daarin toont zich de verbinding met de dierbare overledene.

Bij rouwen denken we vaak aan het verlies van een persoon. Rouwen gaat echter over verlies in het algemeen.

Zelf werd ik op mijn 44e getroffen door een hartinfarct. Gelukkig mocht ik ervan herstellen maar omdat het een familiaire kwestie is, blijf ik mijn hele leven hartpatiënt.
Ik vond het heel confronterend dat mijn titel van 'gezond persoon' veranderde naar 'hartpatiënt'. Levenslang.
Ik ben gaan rouwen om het verlies van mijn oude, gezonde ik. Een proces dat niet door iedereen wordt (h)erkend.

Herkenbaar? Zoek een therapeut op die bekend is met rouwverwerking, je doet jezelf daarmee zoveel recht!

Liefde en rouw zijn de voor- en achterkant van dezelfde munt.

Omdat iemand (vanwege overlijden) er fysiek niet meer is, houdt de liefde of de relatie daarom nog niet op te bestaan. Wat je geleidelijk aan moet loslaten is de fysieke persoon en de wereld waarin je samen hebt geleefd.

Het is mogelijk om op een gezonde manier met de overledene in verbinding te blijven:
* Blijf over de overledene praten
- geef hem/haar daarmee de erkenning voor wat hij/zij voor jou (en de omgeving) heeft betekend
* Eer de overledene
- maak ruimte voor hem/haar in jouw leven (lett.: een gedenkplekje, foto of ander aandenken in je huis, fig. "Wat zou hij/zij in deze situatie hebben gedaan?"

Wat is er mooier dan op deze manier te bevestigen wat een betekenisvol leven iemand heeft geleefd? Dat is liefde ten tijde van rouw ...

Als je behoefte hebt om nog iets uit te wisselen met een overleden persoon, geliefd of niet, dan kan het zeer helend werken om in trance/ hypnose op een mooie plek in de natuur deze persoon te ontmoeten.

Hierbij heb je de kans om te zeggen wat je nog wilt zeggen, om zo nodig zaken die je bij je draagt die eigenlijk van de ander zijn terug te geven, om verbindingen tussen jou en de ander die ongezond zijn te verbreken. Maar ook om een hartsverbinding, de gezonde verbinding tussen jou en de ander, desgewenst te versterken.

Grote kans dat je je daarna opgelucht en goed voelt, dat je weer meer in je eigen kracht kan staan en dat er heling heeft plaatsgevonden!

Wees van harte welkom bij mij of bij een collega in jouw regio.
Advies: Vraag van tevoren of de betreffende therapeut dit aanbiedt.

Soms is het goed om als je je partner verliest je kinderen en kleinkinderen iets te geven. Dit is ook onderdeel van het proces, iets wat van de persoon zelf was, of een geldbedrag waarvan je iets blijvends kunt kopen. Zodat de herinnering blijft en de (klein) kinderen een tastbaar aandenken aan hun vader of moeder (opa of oma) hebben.

Een mooie verwerking van rouw is een gedenkhoekje maken in je huis. Met een foto, een sieraad, een boek, een gedicht, allerlei zaken die met je dierbare te maken hebben gehad. Zodat je daar even je gedachten kunt laten gaan en herinneringen kunt ophalen.

Bij opschorten van rouw, vraag je dan af:

- wat in jouw leven wil je niet zien/weten/voelen?

- wat betekent dat voor de ontwikkeling van je eigenheid?

- welke prijs betaal je daarvoor als het om de inzet van je kwaliteiten gaat?

- wat zijn de gevolgen voor jouw partner, kinderen?

(Veer)krachtelementen in families
Ga in tijden van rouw ook op zoek naar (veer)krachtelementen in families. Er zijn in het leven van families eerder overgangsfases of crisistijden geweest.

Hoe hebben families zich tijdens - of na ingrijpende gebeurtenissen kunnen kunnen herpakken? Hoe hebben families toen met elkaar de schouders eronder gezet. Hoe hebben families initiatieven getoond, waren ze creatief in het zoeken van oplossingen, waren ze moedig en hebben ze verbondenheid met elkaar ervaren? Hoe hebben families gevoelens kunnen delen met elkaar?

Hier zitten krachtige elementen in. Wat kan je in het hier en nu met deze (veer)krachtelementen?

Rouwen is goed, zo verwerk je een verdrietige gebeurtenis. Het is ineffectief als het rouwproces jou langere tijd uit balans haalt en jij niet verder kan. het is dan goed om hulp te zoeken. Merk eens op welk beeld je ziet als jij je naar begint te voelen. Het kan zijn dat je niet bewust een beeld ziet en toch kan dit de trigger zijn tot een naar gevoel. Hierdoor kan het zijn dat jij het gevoel hebt geen grip te hebben omdat het lijkt dat je te pas en te onpas last krijgt van het nare gevoel. Samen kunnen we het beeld ontdoen van zijn lading, waardoor jij niet meer overvallen wordt door nare gevoelens of gedachten.

Bij het verlies van een dierbare of van een relatie kunnen rituelen de rouw verzachten en maken dat je je minder stuurloos voelt.

Je kan zelf een herdenkingsritueel bedenken. Huilen, lachen, praten; bij een ritueel is er ruimte voor alle emoties.

Bedenk een handeling of plek die herinneringen ophaalt van je dierbare. Dat kan van alles zijn, brief schrijven, vuur maken , lied zingen, iets begraven, gedenkplekje maken. Het kan helpen om symbolen te gebruiken.

Bijvoorbeeld een kaars voor warmte, licht en vergankelijkheid, een steen voor onvergankelijkheid en eeuwigheid, een boom planten voor groei.

Houd het laagdrempelig en informeel, zodat het jouw binnenwereld kan verlichten en het ritueel kan helpen vorm te geven aan dat wat in jou leeft en gehoord wil worden.

Naast alle mooie tips op deze site, wil ik ook nog even wijzen op de kracht van lotgenotencontact. Lotgenotencontact kan zeer heilzaam werken bij rouw. Dan kom je erachter dat je er niet alleen voor staat en dat wat je door maakt normaal is.

Er zijn veel boeken geschreven, bijvoorbeeld 'Tranen van liefde, dagboek van een weduwnaar' van Tim Overdiek.

Er zijn documentaires gemaakt, zoals 'Antonie en Merlijn, 10 jaar later' van de zoon van Antonie Kamerling, die 10 jaar geleden een eind aan zijn leven maakte.
Er is een online ontmoetingsplek voor nabestaanden: www.wietroostmij.nl.
En er bestaan lotgenotengroepen rouwbegeleiding, bijvoorbeeld via Humanitas.

Als ervaringsdeskundige met rouw, zet ik me graag in om jou te ondersteunen. Zelf heb ik het 3 ledig.

Ik heb mijn toekomstwens moeten laten varen doordat ik ongewenst kinderloos ben. Ik zal dus nooit moeder worden en dat is ook een rouwproces. Daarnaast is mijn man in 2016 aan kanker overleden. Een jaar daarna kreeg ik zelf kanker. Daardoor heb ik moeten rouwen door verlies van mijn gezondheid.

Het gaat momenteel heel goed met mij en wil je daarin graag begeleiding geven als je daar voor open staat. Ik heb allerlei dingen aangepakt van rouwgroepen bijwonen, tot het aangaan van confrontaties met het verlies, en kijken naar half glas vol, ik leef nog en wil er nog wat van maken!

Ook weet ik inmiddels dat er allerlei fases zijn tijdens rouw waar we door heen gaan. Ook kan het wel eens bij mensen stagneren.

Goed is het dan om te achterhalen waar de stagnatie vandaan komt en vooral: hoe te doorbreken waardoor je bijvoorbeeld niet meer gaat vermijden. Vermijden verlengt het rouwproces namelijk.

Ik help je graag het verlies te verweven in je huidige leven. Veel sterkte en wellicht tot ziens. Groetjes van Nicolette

Het verwerken van verlies gaat bij ieder mens anders. Je naasten kunnen er verlegen mee zijn, en in het ergste geval je gaan mijden, omdat ze er geen raad mee weten.

Een waardevolle gids vol wijsheid en praktische aanwijzingen is nog steeds het boek van Manu Keirse - Helpen bij verlies en verdriet.

Om zelf te lezen bij het rouwen om een geliefde, maar ook om een paar toepasselijke bladzijden te laten lezen door je naaste, om te helpen jou te helpen.

Het boek:
Afscheid nemen, loslaten wat dierbaar is. Riekje Boswijk-Hummel.

Het is een opmerkelijk boek die je meeneemt in het proces van loslaten en rouwen.

Rouwen,
Geef jezelf eerst de tijd om rouwen.

Als je na een jaar/anderhalf jaar merkt dat je in de diepe emoties blijft zitten, dan kan het zijn dat er nog onafgemaakte zaken zijn omtrent het verlies.

Het is fijn om samen met een therapeut hier naar te kijken zodat je weer verder kunt.

Ik weet niet waar jij over rouwt, wat je hebt verloren. Misschien heb je iemand verloren, mischien rouw je over iets wat er juist níet is gekomen of ben je iets kwijt geraakt in je leven. Rouw kan zich op zoveel vlakken van je leven voordoen en het is een doolhof waar je doorheen leeft.

Schrijf vandaag eens een brief naar degene die verloren bent. Of aan datgene wat je nooit hebt kunnen vasthouden. Of aan het 'iets' wat je bent krijtgeraakt. Bedank ook wat diegene of dat heeft betekent in je leven en hoe je nu leeft zonder.

Als je het fijn vind kun je de brief aanvullen met tekeningen/ handlettering of iets wat voor jou belangrijk is om eraan toe te voegen.

Laat de brief ook rustig even liggen om te kijken of je er later nog iets aan wil toevoegen.

Manu Keirse, is een deskundige op het gebied van rouw en heeft daar ook een boek over geschreven.

Nu zag ik laatst een mooie video van hem op You Tube: "Bestaat er een medicijn tegen verdriet".
Een aanrader!

Dit ben ik! Worden wie je bent met Transactionele Analyse van Lieuwe Koopmans. Een heel duidelijk boek waarmee je kunt onderzoeken welke verschillende soorten boodschappen en ervaringen je hebben gevormd. En ook hoe deze boodschappen en ervaringen nu nog steeds je gedrag beïnvloeden. Volgens Lieuwe verloopt onze ontwikkeling in cycli die ons hele leven doorgaan en onderscheidt ze 7 fasen, waaronder: kracht van het Zijn, de kracht van Identiteit. Ook gebruikt ze de drie soorten egotoestanden: het Kind, de Ouder en de Volwassene en legt ze heel goed uit hoe je die in de de communicatie kunt begrijpen en gebruiken.

Van klacht naar kans. Een heel goed boek van Juriaan Galavazi. echt een zelfhulpboek met veel vragen die je helpen goed naar jezelf te kijken. Een belangrijke vraag die hij stelt is: wie is de belangrijkste persoon in je leven? Heel interessant om hier eens over na te denken en welke consequenties dit antwoord heeft. Hij zegt: je lijf is misschien wel slimmer dan je hoofd. En je lijf werkt niet tegen je maar vóór je.

Geef jezelf tijd en ruimte. Jouw rouwtaken beslaan letterlijk een groot deel van je werkgeheugen. Dus het moeilijk concentreren en niet veel hooi op je vork kunnen nemen hoort daarbij. Je hebt je handen al vol.

Blijf erover praten, geef jezelf de ruimte in je gesprekken en in de tijd om te werken aan je rouwtaken. Het kost tijd en ruimte om de weg te zoeken in het doolhof dat 'rouw' heet en wees daarin zelf je beste vriend.

Neem bewust de tijd om te rouwen! Als mens hebben we de neiging om afleiding te zoeken omdat we bang zijn voor de rauwe rouwpijn.

En juist daar ligt je heling!! Durf momenten alleen alles toe te laten en je zult merken dat dat ruimte geeft.

"Loslaten is een andere vorm vinden van vasthouden"

Dat is een prachtige uitspraak. Maar als je nou juist nog nooit iets hebt vastgehouden? Wanneer je iets mist in je leven wat rouw veroorzaakt?

Het gemis van een partner of de pijn van een onvervulde kinderwens?

Schrijf dan eens een brief aan die partner, aan dat kindje wat nooit deel heeft kunnen uitmaken van jouw leven maar die je zoveel had willen geven. Maak het concreet en vertel wat je had willen geven en wat je mist.

Wanneer je deze brief af hebt stop je deze in een klein kistje en begraaf je deze in het bos of in je tuin en maak je er voor jezelf een klein herkenningspunt van.

Het boek "Hoogteverschillen" van Julian Barnes raad ik aan om te lezen en zo mogelijk passages ervan te gebruiken in therapie. Het is meer dan alleen een boek over rouw, over verdriet dat niet afneemt met de jaren.

Interessant voor cliënten en therapeuten.

Rouw is de achterkant van de liefde.

Verbondenheid draagt de pijn van loslaten met zich mee. Rouw heeft vele gezichten.

Het verlies in de dood of aan het leven zelf: de ander die je niet meer kunt bereiken.

Afscheid van een gezond lichaam, een baan, je land van herkomst; heimwee om dat wat niet was, niet is en nooit meer komen zal.

Door de rouw heen kunnen we ons opnieuw leren verbinden met het leven, en met alles wat ons daarin roept.

Een heel mooi en duidelijk boek over rouwverwerking: Afscheid nemen van Riekje Boswijk-Hummel, isbn: 9060207793

Tijd om te gaan van verdriet naar anders vasthouden.

Een client wiens vader was overleden zei tegen mij: ik ben gegroeid van het verdriet en de schok, en toegegroeid naar het besef dat hij er echt niet meer is, ook niet meer terugkomt.

Nu ben ik zover dat ik zijn "aanwezigheid" kan waarderen. In de manier waarop ik mijn boterham smeer, herken ik ineens zijn manier van zorgvuldigheid en boterham beleggen.

Bij het openen van mijn kledingkast, herken ik de manier waarop mijn stropdassen hangen, zo deed hij dat ook. Ik heb geleerd dat hij er is. En dat heeft tijd gekost. Nu ben ik eraan toe.

Wanneer rouwverwerking stagneert, kan het helpen om een EMDR sessie te ondergaan.

EMDR helpt je bij het verwerken en brengt het proces weer in beweging. Hiernaast nemen de kracht en heftigheid van de beelden of gedachten/gevoelens die te maken hebben met het overlijden doorgaans af.

Yin & yang; zon & schaduw. De schaduw van leven is de dood, het gemis van iets of iemand of meer.

Door het gemis aan te duiden, het is vaak zo puur, onbewerkt, onaangenaam hard, onaangenaam van klank.

Als het ‘er mag zijn’ kan er ‘iets’ in beweging worden gebracht voor iets nieuws.
Soms raakt een gemis, een verlies iets ouds wat nog geen plekje heeft gekregen in de loop der tijd. Men heeft het vaak over een film die weer opnieuw wordt afgedraaid. Het kan zo overweldigend aanvoelen.

Een ritueel met kaarsjes, een foto, een gedicht, een herinnering kan rust, troost en ruimte geven.

Rouwverwerking.
Dit kan zijn verlies van een dierbare maar niet alleen. Het kan ook een gemis zijn heel veel dingen die invloed op je psyche en lichaam hebben waardoor je bepaalde dingen niet meer kan of mag doen. Veranderingen in relaties mbt je geliefde en je werk.

Soms hoor je dit ook bij mensen die ouder worden en allerlei gebreken krijgen hierdoor met alle gevolgen van dien.

Rouw mag er zijn, probeer je niet groter voor te doen als je bent.

Zijn er meerdere mensen bij betrokken, ieder geeft zijn eigen tempo aan, respect hiervoor hebbend.
Kijk wat jou goed doet en energie geeft.

Het heeft tijd nodig om een plekje te krijgen, tijd voor de good en bad memories, met een lach en een traan.

Maak ruimte voor je gevoelens; Wanneer je er niet over wilt of kunt praten, dan kun je een dagboekje voor jezelf maken waarin je alles opschrijft wat er door je heen gaat.

Sluit altijd af met 1 positieve gedachte (hoe moeilijk dat soms ook is), wetend dat er licht is aan het einde van de tunnel.

rouwen doe je op je eigen manier, zolang of zo kort als dat jij nodig hebt. Wees lief voor jezelf. Lukt het een uur/dag om geconcentreerd in het hier en nu te zijn -> geniet ervan!

Is er een dag dat je je alleen maar ellendig voelt, ga daar dan niet tegen vechten en vraag je af waar jij op dat moment behoeft aan hebt.

Schrijf eens elke dag drie dingen op waar je blij van werd. Dan word je je bewust dat ook al vind je het leven op dit moment zwaar, er toch elke dag een aantal momenten zijn waarop je wél blij was.

Wanneer je ooit in je leven een verlies hebt geleden, kan het zijn dat dit later in je leven weer naar voren komt. We noemen dit ook wel 'verlaat verdriet'. Het komt regelmatig voor bij het overlijden van een ouder.

Als kind ben je bezig je te ontwikkelen en soms past het verdriet van een ouder daar niet goed naast. Het wordt dan onbewust uitgesteld. Dit betekent dat het op een ander moment in je leven, waarop je het soms helemaal niet verwacht, weer opduikt.

Dan kan er alsnog een periode van rouw ontstaan. Mocht je het gevoel hebben dat dit aan de hand is, weet dan dat dat vaker gebeurt. Wellicht kom je er zelf goed doorheen. Lukt dit niet goed, vraag dan hulp van je omgeving of van een therapeut.

Rouw volgt niet altijd meteen op een verlies. Het kan goed zijn dat er jaren later een periode in je leven komt waarin het niet goed met je gaat. Vaak merk je na een tijd dat je bezig bent met een oud verlies.

Rouw laat zich niet sturen en kan op onverwachte momenten de kop opsteken. Het helpt dan om te weten dat dit vaker gebeurt. Dit voelt vaak niet prettig, omdat het met allerlei emoties gepaard gaat.

Neem deze emoties echter serieus en zorg goed voor jezelf. Dan kun je zo'n periode goed doorkomen en er wat 'opgeruimder' uitkomen.

De natuur als metafoor van het leven: na elke winter begint opnieuw een lente. Als je te maken hebt met het verlies van een dierbare kun je een rouwverwerkingswandeling doen, alleen, samen of onder begeleiding van een coach of therapeut.

Rouw is (ver) werken

Mensen vragen wel eens: hoe lang duurt rouw? 
Dat is per mens, per situatie en per relatie anders. Hoe lang het ook duurt: geef jezelf de tijd. je mag verdrietig zijn om het verlies van een dierbare.

Het verwerkingsproces gaat vaak via een bepaald patroon:
ontkenning- boosheid-gevecht aangaan-depressie-aanvaarding.

Rouw kost energie, gun jezelf de tijd om er van bij te komen. Het is hard werken om de geliefde los te kunnen laten en weer op te kunnen staan.

Wanneer jezelf behoefte hebt er over te praten , zoek dan iemand waar je dat mee kan delen. Wegstoppen en negeren helpt niet!

Veel mensen staan er niet zo bij stil om bij rouwverwerking een therapeut in te schakelen maar als een dierbare plotseling wegvalt brengt dit een hele reeks emoties met zich mee, bewust en onbewust.

Na verloop van tijd en dat kan soms zelfs jaren zijn, kunnen er emotionele reacties en of problemen ontstaan die niet te plaatsen zijn (de onbewuste emoties).

Dit kan verdriet zijn die tijdens het rouwproces niet tot uiting is gekomen of door het plotselinge verlies dingen niet heb kunnen uitspreken. In een aantal rouwverwerking sessies gaan we kijken wat hier aan ten grondslag ligt om dit als nog een plek te geven, dit werkt heel bevrijdend en troostend.

Rituelen kunnen je helpen.

Renée van der Plas

Levend verlies ontstaat als het een verlies betreft waar je steeds opnieuw mee geconfronteerd wordt. Bijvoorbeeld als je kind een beperking heeft, als je chronisch ziek wordt of als je partner dementie krijgt.
Je kan het rouwproces niet afronden omdat de veranderende situatie steeds vraagt om je opnieuw te verhouden tot het verlies. Denk aan de situatie dat je jongste kind het oudere kind met de beperking 'inhaalt', als je steeds weer opnieuw stukjes van je gezondheid en daarmee zelfstandigheid in moet leveren. Of als je door de dementie stukje bij beetje afscheid moet nemen van je partner.

Het is lastig om te rouwen om levend verlies omdat het geen vaststaand verlies betreft. Dat maakt het verschillend van bijvoorbeeld verlies door overlijden. Niet moeilijker of minder moeilijk maar anders.
Het is belangrijk om de impact van het verlies te erkennen en dat het heel normaal is dat je er zoveel last van hebt. En het heeft dus een naam: Levend verlies.

Rouwen is een proces dat tijd nodig heeft. Sommigen hebben een wat langere periode nodig om weer evenwicht te vinden. Als het rouwen echter een intens gevoel van ontreddering veroorzaakt, dan is er vaak meer aan de hand.

Zeker in langdurige relaties kunnen partners zo op elkaar afgestemd raken, dat het verlies bijna ondraaglijk blijft. Soms kun je als degene die is achtergebleven denken "ik ben niets zonder haar/hem". Deze overtuiging maakt het helaas alleen nog maar verdrietiger. En bovendien is het niet waar. Zonder je partner ben je nog steeds iemand.

Lukt het je niet goed om jezelf terug te vinden, zoek dan hulp van een therapeut. Deze helpt je om je identiteit weer helder te krijgen, zodat je zelfbewust verder kunt gaan.

Dit komt veel voor, is niet makkelijk bespreekbaar en wordt ook verschillend beleefd. Het is niet mogelijk voor iemand in te vullen wat dit betekent. Je kent het verhaal niet.
Dromen en verwachtingen sterven mee met dit kind.
Je hebt een vrije keus om over dit kindje te praten of niet. En met wie je dat wil doen. In dit rouwproces kun je ook verschillende emoties ervaren. Minimaliseer het verlies niet, geef het een plek in je bestaan. Ook dit is een deel van jouw leven.

In het rouwen is het van belang tijd te nemen om bezig te zijn met het verlies, de confrontatie aangaan. En tijd te nemen om niet met het verlies bezig te zijn, afleiding opzoeken en met andere dingen bezig zijn. Net als met het varen op een boot, je gebruikt twee riemen om vooruit te komen. Roei je met één riem, dan blijf je rondjes draaien.

Als je moeder op 10 jarige leeftijd overlijdt. Hoe de vroege dood van een moeder het leven verder heeft beïnvloedt daar gaat deze docu over. Het laat zien dat overleving stopt wanneer opnieuw een verlies wordt meegemaakt. Deze latere gebeurtenis zet een proces in werking en de confrontatie met die weggestopte gevoelens is de rode draad van deze documentaire.
Liesbeth Rasker haar uitgestelde rouwproces wordt mooi in beeld gebracht | Regisseur Tessa Louise Pope is regisseur en het verlies van haar moeder is ook haar bekend.

Rouw is een uniek proces, en er is geen "juiste" manier om het te doorstaan. Er staat ook geen tijd voor.
Gun jezelf de tijd om je emoties te voelen, of dat nu verdriet, boosheid, schuldgevoel of zelfs opluchting is. Deze gevoelens zijn allemaal normaal en maken deel uit van het verwerken van een verlies.

Een praktische oefening die kan helpen:
Schrijf een brief aan degene die je verloren hebt. Vertel wat je voelt, wat je mist, of dingen die je nog graag had willen zeggen. Dit kan troost bieden en helpt je emoties te ordenen.

Daarnaast kan het fijn zijn om herinneringen levend te houden, bijvoorbeeld door foto’s te bekijken, rituelen te creëren of een speciaal moment in de week te nemen om stil te staan bij je verlies.
Tot slot: wees niet bang om hulp te vragen, of dat nu bij vrienden, familie of een therapeut is.
Rouwen hoef je niet alleen te doen.

Rouw is een uniek proces, en er is geen "juiste" manier om het te doorstaan. Er staat ook geen tijd voor.
Gun jezelf de tijd om je emoties te voelen, of dat nu verdriet, boosheid, schuldgevoel of zelfs opluchting is. Deze gevoelens zijn allemaal normaal en maken deel uit van het verwerken van een verlies.

Een praktische oefening die kan helpen:
• Schrijf een brief aan degene die je verloren hebt. Vertel wat je voelt, wat je mist, of dingen die je nog graag had willen zeggen. Dit kan troost bieden en helpt je emoties te ordenen.

Daarnaast kan het fijn zijn om herinneringen levend te houden, bijvoorbeeld door foto’s te bekijken, rituelen te creëren of een speciaal moment in de week te nemen om stil te staan bij je verlies.
Tot slot: wees niet bang om hulp te vragen, of dat nu bij vrienden, familie of een therapeut is.
Rouwen hoef je niet alleen te doen.

Rouw is een uniek proces, en er is geen "juiste" manier om het te doorstaan. Er staat ook geen tijd voor.
Gun jezelf de tijd om je emoties te voelen, of dat nu verdriet, boosheid, schuldgevoel of zelfs opluchting is. Deze gevoelens zijn allemaal normaal en maken deel uit van het verwerken van een verlies.

Een praktische oefening die kan helpen:
• Schrijf een brief aan degene die je verloren hebt. Vertel wat je voelt, wat je mist, of dingen die je nog graag had willen zeggen. Dit kan troost bieden en helpt je emoties te ordenen.

Daarnaast kan het fijn zijn om herinneringen levend te houden, bijvoorbeeld door foto’s te bekijken, rituelen te creëren of een speciaal moment in de week te nemen om stil te staan bij je verlies.
Tot slot: wees niet bang om hulp te vragen, of dat nu bij vrienden, familie of een therapeut is.
Rouwen hoef je niet alleen te doen.

Rouw is een uniek proces, en er is geen "juiste" manier om het te doorstaan. Er staat ook geen tijd voor.
Gun jezelf de tijd om je emoties te voelen, of dat nu verdriet, boosheid, schuldgevoel of zelfs opluchting is. Deze gevoelens zijn allemaal normaal en maken deel uit van het verwerken van een verlies.

Een praktische oefening die kan helpen:
• Schrijf een brief aan degene die je verloren hebt. Vertel wat je voelt, wat je mist, of dingen die je nog graag had willen zeggen. Dit kan troost bieden en helpt je emoties te ordenen.

Daarnaast kan het fijn zijn om herinneringen levend te houden, bijvoorbeeld door foto’s te bekijken, rituelen te creëren of een speciaal moment in de week te nemen om stil te staan bij je verlies.
Tot slot: wees niet bang om hulp te vragen, of dat nu bij vrienden, familie of een therapeut is.
Rouwen hoef je niet alleen te doen.

Het boekje 'Vingerafdruk van verdriet' is een mooi boekje ter ondersteuning voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd. Het is een boekje voor iedereen die een kind, een broer of een zus, de partner, een ouder, een vriend of een droom verliest. Het is niet alleen geschreven voor hen die het zelf moeilijk hebben, maar ook voor familieleden, vrienden en collega's van wie ze steun verwachten op hun moeilijke reis naar hernieuwd leven.

Het is geen boek over dood. Het is een boek over leven, over het emotionele leven van iemand die wordt geconfronteerd met het verlies van een dierbaar iemand. Het is niet bedoeld om in één keer uit te lezen, of om eenmaal te lezen en weg te leggen, maar om telkens weer ter hand te nemen.

Het boekje 'Vingerafdruk van verdriet' van Manu Keirse is een mooi boekje dat tot steun kan zijn voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd. Voor iedereen die een kind, een broer of een zus, de partner, een ouder, een vriend of een droom verliest. Het is niet alleen geschreven voor hen die het zelf moeilijk hebben, maar ook voor familieleden, vrienden en collega's van wie ze steun verwachten op hun moeilijke reis naar hernieuwd leven. Het is geen boek over dood. Het is een boek over leven, over het emotionele leven van iemand die wordt geconfronteerd met het verlies van een dierbaar iemand. Het is niet bedoeld om in één keer uit te lezen, of om eenmaal te lezen en weg te leggen, maar om telkens weer ter hand te nemen.