Tips bij rouwverwerking

Manu Keirse is een bekend spreker en schrijver over het onderwerp Rouw. Eén van zijn troostgevende boeken is te beluisteren op Spotify, dat is het boek "Vingerafdruk van verdriet".
Op momenten dat ik mijzelf even kwijt ben, laat ik één van de hoofdstukken afspelen. De rustige manier van voorlezen en de onderwerpen brengen me vaak weer tot enige rust. Bovendien hoor je dat alles wat je voelt in een rouwperiode er mag zijn, het geeft mij echt troost en inzicht in wat rouwen met jouw lichaam en geest doet.

*Rouwen kost tijd en veel mentale én lichamelijke energie*

Rouwen doe je gedurende een (lange) tijd. Je gevoelens, gedachten en reacties veranderen vaak in de periode waarin je rouwt.

Rouwenden zullen soms het verlies vermijden en afleiding zoeken. Heftige emoties kunnen niet in één keer toegelaten worden, dus worden ze soms vermeden om de emoties in kleinere stukjes toe te kunnen laten. Bovendien is het uitputtend om te rouwen, dus is vrije tijd en afleiding nodig. Het blijkt dat het kunnen vermijden van deze te intense emoties, om de pijn dragelijk te houden, gezond is. Andere keren zal de rouwende weer het verlies het hoofd bieden, en zich bezighouden met alle stresserende factoren die daarbij komen kijken.

De EvE Foundation biedt lotgenotencontact en ondersteuning aan jongeren na het verlies van één of beide ouders. Vanaf november 2023 gaat de EvE Foundation ook een programma starten voor ouders (met kinderen) die een partner hebben verloren. In het programma is veel aandacht voor het delen van elkaars verhalen, zingeving, de opvoeding van de kinderen en gezinsdynamiek.

Het is belangrijk om gevoelens van verlies en rouw serieus te nemen, zonder schaamte over deze gevoelens. Geef jezelf tijd. De een heeft meer tijd nodig dan de ander. Rouw kent geen vast programma.

Zorg goed voor jezelf:

Ga op normale tijden naar bed.
Sta op tijd op en kleed je aan.
Eet drie keer per dag op vaste tijden.
Drink liever geen alcohol en gebruik geen drugs (dat verdooft juist je gevoelens en kan ervoor zorgen dat de rouw langer duurt)
Blijf als het kan gewoon werken.
Zorg voor ontspanning door dingen te doen die je prettig vindt.

Voor veel mensen helpt het om te praten met iemand die ze vertrouwen. Ook wanneer je er eigenlijk geen zin in hebt, of je het gevoel hebt dat de anderen niet willen luisteren. Vaak geeft het toch een prettig gevoel om over dat wat je bent verloren in gesprek te gaan.

Manieren voor het liefdevol dragen van verlies.

Manu Kreise is klinisch psycholoog, doctor in de geneeskunde en de autoriteit in België en Nederland als het gaat om verlies en verdriet.

Een boek waarin rouw zo genuanceerd wordt beschreven. Een prachtig boek dat troost biedt aan mensen in rouw en verhelderend voor mensen die hen bijstaan.
Aan de hand van talrijke en herkenbare voorbeelden toont Manu hoe rouwen niet gelijkstaat aan afscheid nemen maar anders leren vasthouden.
Rouwen dat niet alleen gaat over verlies door de dood maar ook verliessituaties m.b.t. je gezondheid, je werk of je toekomstperspectieven.

Een boek voor iedereen die met verlies geconfronteerd wordt.

Betekenis geven is een belangrijk onderdeel van het rouwproces en geeft richting dat je goed op weg bent in het verwerken. Welkom in mijn praktijk als je hierbij hulp en ondersteuning nodig hebt.

Rouw is geen depressie, maar normaal gedrag/proces van evenwichtige mensen. Probeer niet aan de antidepressiva (wordt vaak voorgeschreven) te gaan, ze remmen het uiten van verdriet af.
Helaas moet de mens het verlies/pijn doorleven....(soms is daarbij begeleiding erg waardevol).
Probeer emoties niet te bedekken waardoor uitgestelde rouw na jaren nog de kop op gaat steken (meestal na een ingrijpende gebeurtenis).

Een levende ouder, al woon je niet meer thuis wordt gezien als een vorm van veiligheid, bescherming en continuïteit. Als je ouders sterven, word jij plots de oudere generatie en sta jij ineens zelf dichterbij de dood. Met je ouders begraaf je definitief je eigen kind-zijn. Vaak komen de herinneringen van vroeger weer sterk naar voren.

Ouders geven het leven door bij de geboorte maar ook bij hun sterven.
Door het verdriet over de dood van je ouders kom je in contact met je voedende wortels. Neem uit je opvoeding en herinneringen mee waarbij jij goed voelt. Je basis zijn de voedende wortels vanuit jouw opvoeding en jij hebt de keuze hierin 'zaken' voort te zetten of op eigen wijze te gaan invullen in de toekomst. 

Wees lief voor jezelf en volg je intuitie: wat voelt goed en wat neem ik mee?

Rouw is de normale en gezonde (lichamelijke, emotionele en mentale) reactie van het verlies van iets of iemand dat dierbaar was.

Moeheid, hoofdpijn, concentratieproblemen, slaapproblemen en verminderde eetlust komen veel voor. Rouw is meer dan de pijn van het verlies, het wordt ook de achterkant en het bewijs van liefde genoemd. Zonder liefde is er geen rouw. Hoe meer verbonden je was, hoe meer onthechtend het verlies is.

Je kunt op veel verschillende manieren rouwen, er bestaat geen goed of fout en er staat geen tijd voor. Om te kunnen rouwen is begrip en steun vanuit de omgeving belangrijk en onmisbaar.

Hulp bij rouwverwerking heeft niet als doel dat je van je pijn afkomt of dat je geen verdriet meer voelt. Er is bij rouw geen ‘probleem’ dat opgelost moet worden, je hoeft geen fasen te doorlopen en je hoeft het verlies geen 'plekje te geven'. 

Maar dat je rouw niet kunt oplossen betekent niet dat je niets kunt doen terwijl je rouwt. Van pijn helen of wegnemen verleggen we de focus naar aandacht geven aan de pijn en het verdriet. Erkenning en een open gesprek over wat rouw werkelijk voor je betekent kan een groot verschil maken.

Een kwestie van dood en leven
Boek van Irvin Yalom en Marilyn Yalom
Een zeldzaam inkijkje in het leven na confrontatie met de dood en na het verlies van een geliefde.

Vraag niet aan een weduwe "hoe gaat het?", want het gaat niet (zoals je eigenlijk al weet).. Je kunt moeilijk zeggen: "mijn man is dood maar verder gaat het goed".
Wat je dan wel kunt zeggen weet ik ook niet.

Verschillende manieren van rouwen

Loop jij er tegenaan dat je anders reageert op verlies of rouw dan je partner of familielid die ook datzelfde verlies kent? Het is goed om te weten dat er twee verschillende stijlen zijn van rouwen. De instrumentele stijl en de intuïtieve stijl.

Als de instrumentele manier van rouwen bij jou hoort houd je je emoties meer voor jezelf. Je emoties zijn gedempt. Je denken is actiever dan het voelen. Je vindt het prettig om controle te houden en dingen actief te doen of te regelen.

Als je de intuïtieve manier van rouwen hebt ben je meer gericht op gevoelens. Je voelt het verlies intens. Jouw belangrijkste strategie om met het verlies om te gaan is praten en steun zoeken bij anderen en je kunt je vaak minder goed concentreren op je taken.

Het ene is niet beter dan het andere. Vaak herken je van allebei wel iets. Wat herken jij het meest bij jezelf?

Kom je er niet uit en loop je er in vast? Twijfel niet en neem vrijblijvend contact op voor hulp bij het omgaan met je verdriet.

Hoe gaan jongeren om met het verlies van ouder? Kunnen ze nog opgroeien tot gelukkige mensen of is hun leven voor altijd getekend door dit verlies? Op deze vragen probeerde ik – na het plotselinge overlijden van mijn man en vader van onze twee kinderen – antwoord te vinden. Ik sprak met jongeren die één of beide ouders hebben verloren en met experts op het gebied van rouw, jongeren en puberteit. Deskundigen die hebben meegewerkt aan het boek zijn o.a. Tim Overdiek, Manu Keirse en Yvonne van Sark. Het resultaat van mijn 'zoektocht' heb ik vastgelegd in mijn boek 'Niet alleen op de wereld'. Het boek is te bestellen bij de online boekenwinkels en de opbrengsten gaan naar de EvE Foundation; een stichting die ondersteuning biedt aan jongeren tussen de 14 en 24 jaar, na het verlies van één of beide ouders.

Vergelijk verdriet met het beeld van een schaduw. Verdriet na verlies gaat je leven lang mee, net zoals een schaduw je overal vergezelt. Je schaduw is soms groot en soms klein, soms ligt het voor je en soms achter je. Soms is het er en soms zie je de schaduw niet. Je kunt een hoek van een straat omslaan en plots ligt de schaduw levensgroot voor je voeten. Ze stapt dan elke stap weer met je mee. Zo is het ook met verdriet, het kan opeens weer levensgroot aanwezig zijn, op een moment dat je het niet verwacht.

Prachtige metafoor, ik geef hem vaak door aan mijn clienten.

Belangrijk om te weten is dat elk rouwproces anders is. Dus kwel jezelf niet met de gedachte dat het niet normaal is waar jij door heen gaat. De confrontaties die je ervaart zijn waarschijnlijk heftig. En op het moment dat je denkt dat je een stapje verder bent, dat je deze heftigheid niet meer zult ervaren, dat je iets afgesloten / verwerkt hebt, sta er dan niet van te kijken, als het zich toch en misschien in nog intensere mate aandient. Jij hebt/had zo veel opgebouwd met diegene of datgene wat je kwijt bent geraakt, dat het je op zo veel verschillende 'niveaus' raakt, zoals in rollen, taken, emoties, banden, thema’s, enz. Dat zal je je vroeg of laat bewust worden. En op welke manier is dus ook heel individueel.
Maar wees tegelijkertijd ook gerust: het dient zich een voor een aan, op een tempo dat jij aan kan. Al voelt dat af en toe anders. Toch kan je het. En vaak word je ook nog geconfronteerd met hoe je tot die tijd “gewoon door ging” of “altijd voor anderen klaar stond”, wat je nu dus echt even anders zal moeten/mogen doen. Dit is wat jij te doen hebt, het gaat in dezen om jou: jouw rouwproces betekent ook dat jij jezelf verder ontwikkelt, dat je kanten van jezelf ziet waar je wellicht niet blij van wordt, maar ook stappen zet die je verder helpen, die je dichter bij het plaatje brengen van hoe jij jezelf zou willen zien.
En tenslotte: Vergeet niet de belangrijke mensen om je heen hier ook in mee te nemen. Weet dat zij er voor je zijn! En mocht je e.e.a. eens met een professional willen bespreken, kijk eens (op deze site) naar iemand die je aanspreekt, met wie je eens van gedachten zou willen wisselen.

Steun zoeken bij andere mensen is een belangrijk. Laat andere mensen in jouw omgeving weten hoe jij je voelt, deel je verhaal. Als mensen niet weten hoe moeilijk het voor je is, leg het ze dan uit. Laat hen weten waar je behoefte aan hebt. Wellicht heb je behoefte aan iemand om mee te praten, te eten, te sporten of gewoon iemand die in je buurt is. Vaak willen mensen wel helpen, maar weten ze gewoon niet hoe. Dus wees duidelijk, niemand kan immers gedachten lezen.

In deze documentaire worden drie gezinnen gevolgd waarin een kind kanker heeft. Er wordt aandacht besteed aan hoe dit is voor de ouders maar ook voor de broers en zusjes. Wat vraagt het van hen? Hoe uiten zij hun verdriet? Prachtige, integere documentaire over hoe groot de impact is van kanker/ andere ernstige ziekte op het hele gezin.

Rouw kan ook allerlei lichamelijke sensaties en/of klachten geven. Vaak krijg je het letterlijk koud van missen. In dit boekje staat mooi beschreven wat je allemaal lichamelijk kunt voelen en ervaren door rouw.


Van missen krijg je het koud

Beste lezer,

Het is van groot belang om enigszins te snappen wat je overkomt als je in een rouwproces zit. Rouwen kan om het overlijden van een dierbaar persoon maar ook als een relatie verbreekt, als zich een ziekte aandient enz enz.

Middels de methode van een "taal erbij" neem ik mensen mee in de verschillende fases van rouw, die zich niet netjes chronologisch voordoen.
Vaak is er in eerste instantie een grote behoefte om te begrijpen wat er is gebeurd (fase 1), is er sprake van ontkenning/vermijding (fase 2), doen er zich heel veel heftige emoties voor (fase 3), waarna er in de vierde fase weer meer balans ontstaat.
Inzicht in dit proces kan je helpen te begrijpen wat er met je gebeurd, het geeft erkenning en bevestiging dat het oke is.

Blijf er niet alleen mee rondlopen, zoek mensen op.

Hartelijke groet,

Om laagdrempelig in gesprek te gaan over wat verlies met iemand heeft gedaan is deze kaarten set erg mooi. Ook zeer geschikt om met jongeren in gesprek te gaan. Makkelijk verkrijgbaar en niet te duur. Openhartig Afscheid

Deze week was er een prachtige documentaire op 2doc L'Amour/ La Mort. Hierin komt de Belgische psychiater Dirk de Wachter aan het woord. Zijn kijk op het leven, de liefde, de dood en de samenleving is er een om te delen.

Boekentip
Vertroostingen van Dirk de Wachter
Waar vinden we troost in moeilijke tijden?Dirk de Wachter vertelt over wat hij zelf heeft meegemaakt.
We vinden troost in de aanwezigheid van de ander. Dat is de basis.
Heel troostend!

Iemand verliezen die dicht bij ons staat, is een van de meest pijnlijke ervaringen die we in ons leven kunnen meemaken, en hoewel het een bijna universele ervaring is, wordt er zelden over gesproken. Ook al is verdriet en alle andere emoties die daarbij horen een natuurlijke reactie op een verlies, vaak wordt het toch enigszins gestigmatiseerd.

Wetenschappers hebben onderzocht hoe het rouwproces is veranderd door de ingrijpende beperking die is veroorzaakt door de pandemie. Familie en vrienden die een dierbare verloren aan het coronavirus, ervoeren "sterk meer negatieve ervaringen" en toonden meer verdriet en ondersteuningsbehoeften in vergelijking met mensen die dierbaren verloren door andere ziekten, waaronder kanker, ontdekten de onderzoekers.

Begrafenissen en andere rituelen konden niet op dezelfde manier verlopen, wat tot extra angst kon leiden omdat rouwenden elkaar niet fysiek konden troosten. Bijna 2/3 van degenen die tijdens de lockdown iemand verloren, voelde zich geïsoleerd en alleen tijdens het rouwen.

De rituele en gemeenschapsaspecten van rouwen mogen niet worden onderschat als manier om de verwerking van verlies te ondersteunen. Hoewel veel mensen gesprekken over de dood en rouw moeilijk vinden, zijn ze cruciaal voor de mensen die een rouwproces doormaken.

Rouw is geen psychisch probleem, maar het kan het je kwetsbaarheid wel vergroten. Ongeveer 10% van de nabestaanden ervaart psychische aandoeningen zoals angst, posttraumatische stress of langdurig rouwen.

Praten met een professionele therapeut kan helpen bij het verwerken van het verlies van een dierbare. Veel mensen voelen zich schuldig over dingen die ze wel of niet hebben gezegd of gedaan; gevoelens van woede en schuld komen ook vaak voor, evenals verhoogde angst en stress. Je kunt bijvoorbeeld angstig zijn over hoe je het zult redden zonder de persoon die je verloren hebt, over je eigen gezondheid, over sterven, over financiële onzekerheid of over het verlies van je plek in de wereld.

Als hypnotherapeut kan ik je helpen door het geven van positieve suggesties om te helpen omgaan met angst, slapeloosheid, diepe droefheid en depressie, en andere symptomen van rouw. Het kan schuldgevoelens verminderen en je helpen manieren te vinden om er in de toekomst mee om te gaan.

Een rouwproces is heel persoonlijk. Er is niet 1 goede manier om te rouwen. Wat voor een ander werkt, hoeft voor jou niet te werken. Iedere situatie is anders, jij bent anders. Zoek voor jezelf uit wat jij nodig hebt om jouw rouwproces te kunnen doorlopen. Wat en wie heb jij nodig om je verlies te kunnen integreren in je leven?

Heb je hier vragen over? Dan zou een rouwtherapeut jou kunnen helpen om je weg te vinden.

- Ga naar de mensen toe: op bezoek!
- Praat niet over je eigen ervaringen, ga in ieder geval niet vergelijken; ieder verlies is anders..
- Laat de persoon in kwestie steeds opnieuw zijn verhaal doen
- Aanvaard de hulpeloosheid: niets is even goed
- Bied praktische hulp aan: Zal ik de boodschappen doen, eten voor je koken, de was doen, koffie zetten, telefoontjes aannemen?
- Breng verhalen mee over de persoon die overleden is
- Wees begripvol als de mens in kwestie afspraken gaat afzeggen

Als je te maken hebt met rouw- en verlies, is het vaak lastig om hulp te vragen. Toch kan het zo helpend zijn als eens iemand de boodschappen voor je doet, op de kinderen past, je helpt met een klusje in huis of gewoon een kopje thee komt drinken. Kijk eens om je heen en maak eens een lijstje met mensen die je dicht(er)bij zou willen hebben. Probeer niet voor hen in te vullen dat je hen tot last bent, maar kijk eens van een andere kant: waarschijnlijk zal niemand 'nee' zeggen als je om hulp vraagt en zijn ze blij dat ze íets voor je kunnen doen.

Wanneer je door een rouwproces gaat, komen emoties vaak als een golf over je heen. Op sommige momenten, zeker in het begin van het rouwproces, zijn deze emoties heel sterk aanwezig. Op andere momenten zul je merken dat je er misschien even helemaal niet mee bezig bent. Beiden is goed en mag er zijn. Probeer dit toe te laten en het natuurlijke rouwproces zijn gang te laten gaan. Geleidelijk aan zullen deze golven minder hevig worden.

Bij elke vorm van verlies (van gezondheid, werk, idealen, een geliefde) heb je troost nodig. Er zijn veel manieren om te troosten en troost te ontvangen: erkenning van de pijn, nabijheid zonder woorden, praktische hulp, hoop bieden, afleiding. Waar het op aan komt is: op het juiste moment de juiste vorm van troost te bieden. Omdat het daar nogal eens misgaat, zou het mooi zijn als je je kwetsbaar durft op te stellen en vergevingsgezind kunt zijn...

Rouw is een intensief proces. Fysieke symptomen van rouw zijn bijvoorbeeld Ed vermoeidheid, concentratieproblemen, slecht slapen en lusteloosheid. Belangrijk is om naar je lichaam te luisteren en letterlijk tijd en ruimte te creëren in de agenda om tot rust te komen.

Rouw is een individueel proces, ook al maak je hetzelfde mee. Zo had ik twee zussen in begeleiding die hun moeder waren verloren. Ze beleefden het verlies heel anders, gingen er heel anders mee om. Waar de een de behoefte had om er veel over te praten, veel bij stil te staan, hield de ander zich staande door afleiding te zoeken en het er juist niet over te hebben. Ze begrepen elkaar niet en er ontstonden irritaties.
Ze vonden het heel lastig om zelf het gesprek hierover aan te gaan. Gelukkig hadden ze zelf op tijd het besef dat ze naast het verlies van hun moeder ook niet nog elkaar wilden verliezen. Met begeleiding hebben ze elkaar terug gevonden, is er begrip over en weer, kunnen ze elkaar de ruimte geven om ieder op haar eigen manier te rouwen en ook de verbinding te vinden met elkaar op een manier die voor beiden fijn is.

Wanneer en sprake is van kanker kan hypnotherapie goed helpen in de vorm van psycho-oncologische therapie bij allerlei klachten op emotioneel en lichamelijk gebied ten gevolge van het rouwproces.

Rouwen is het verwerken van een groot verlies.
Bijvoorbeeld het overlijden van iemand van wie u houdt. Of het verlies van uw gezondheid door een ziekte of het verlies van de hoop op een kind.
Verlies geeft veel emoties, zoals verdriet, somberheid en boosheid.
Ook lichamelijk kost rouwen veel energie. Praten met familie of een goede vriend helpt vaak goed. Als u er niet uitkomt met support kunt u hulp van een rouw -en verliestherapeut overwegen. Blijf goed voor uzelf zorgen als u rouwt: goed eten, slapen en regelmatig bewegen. Meestal wordt de rouw langzaam minder. Hoe lang het duurt is voor iedereen anders.

Bij rouw denken we vaak aan overlijden. Maar het is veel breder dan dat. Het gaat om het aanpassingsproces na een grote verandering in je leven. Vaak gaat het dan wel over een verlies. Dat verlies kan een overlijden zijn, maar je kunt ook denken aan verlies van gezondheid, verlies van een relatie (bijvoorbeeld door scheiding) of verlies van werk. Allemaal veranderingen waar we ons toe moeten verhouden. Waar we mee om moeten leren gaan.
Loop jij vast in jouw rouwproces? Zoek dan ondersteuning bij een rouwtherapeut.

Je verlies overleven

“Rouw verwerk je niet. Je overleeft je verlies en je leeft er mee.”

Een quote van Prof. dr. em. Manu Keirse, klinisch psycholoog, doctor in de geneeskunde en rouwexpert. Hij heeft een aantal boeken geschreven over rouwverwerking.

In de stroom van tranen….

“Tel steeds je zegeningen in de stroom van tranen, en maak in de stroom van tranen de tijd tot je vriend.”

Quote van Elisabeth Kübler-Ross (08 juli 1926 – 24 augustus 2004) Psychiater en pionier in stervensbegeleiding. Zij heeft een aantal boeken geschreven over rouwverwerking.

Hypnotherapie bij onverwerkte rouw helpt klachten oplossen. Achter een klacht ligt vaak een onvoltooide band met een overledene verborgen. Hypnotische 'hereniging' heeft een enorm effect.

Rouwverwerking..... ik wil het liever ""rouwarbeid"' noemen.
Je gaat werken en dat is arbeid. Rouwen is hard werken.
Je wordt er moe van maar je kunt er ook een leger hoofd van krijgen en meer berusting van krijgen. Zelf ben ik op diverse gebieden ervaringsdeskundige, dus het voert te ver om hier op papier (of op de computer) een tip te geven. Liever praat ik persoonlijk van alles met je door. Samen kunnen we sparren over wat voor jou goed zou kunnen werken. Na diepe dalen kun je steeds weer eruit krabbelen, mits je de juiste tools in zet. Ik help je er heel graag bij.

Rouwen mag, maar hoe kan je dit nu toestaan van jezelf?
Het verlies, gemis en de pijn is erg groot wanneer je een dierbare verloren hebt. Je kan er niet omheen en proberen weg te stoppen kan ervoor zorgen dat het leger op een vervelende manier je inhaalt. Veel mensen verstoppen de pijn door zich te storten op andere zaken dat de verwerking door hard te werken o.I.d.

Beter is om, hoe moeilijk en we daar het liefst van weg willen blijven, er doorheen te gaan. Zoek hulp om de rouw om deze persoon te verwerken.

Je kan jezelf al een beetje helpen door aan alle mooie, maar ook alle slechte herinneringen aan de dierbare op te halen om zo een goed beeld te krijgen wie deze nu in werkelijkheid was, wat deze voor jou heeft betekend. Laat deze er zijn in alles wie hij of zij was.

In de vakantietijd zijn veel dingen wat losser. We hebben wat meer tijd. Het mooie weer nodigt uit om naar buiten te gaan en te wandelen of te fietsen of andere leuke dingen te doen. Komende week starten de scholen weer en voor veel mensen start daarmee het 'gewone leven' weer. Sportclubjes en andere activiteiten gaan weer beginnen. We mogen weer 'in het gareel' zoals we weleens zeggen.
Aan de ene kant is het fijn om weer structuur te hebben, aan de andere kant vraagt het ook veel van ons. Kunnen we nog de tijd nemen om stil te staan bij ons verlies? Of bij mensen om ons heen die iemand verloren zijn? Laten we vooral aandacht blijven hebben voor elkaar.

Rouwen is grillig. het ene moment denk je ik ben er, en het andere moment komt het weer hard binnen. Geef het de ruimte en als je een trigger hebt, sta er bij stil. Neem even pauze of schrijf het van je af. Rouw komt ook onverwachts en als je het de kop indrukt komt het , net als een bal in het water, ergens anders weer omhoog.

Boekentip:
'Vingerafdruk van verdriet' van Manu Keirse
Onmisbare steun voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd.
Het is een kostbaar geschenk voor een ander of voor jezelf.
Het is niet bedoeld om in een keer uit te lezen, maar om telkens weer ter hand te nemen.
Het is een klein mooi boekje met prachtige illustraties.
Een aanrader!

Huilen, huilen, huilen...

Als je iemand verliest die je lief is, is het heel normaal dat je daar verdrietig over bent. Krop je gevoelens niet op, maar probeer er ruimte aan te geven.

Naast dat huilen op kan luchten is het voor anderen een teken dat je liefde en warmte nodig hebt.

Rouwen kan je niet alleen, daar heb je anderen voor nodig.

Soms als we iemand verliezen, worden we geleefd, gaan we eerst alle praktische zaken afhandelen en komen in een soort regelmodus. Maar dan, wat als je niet kan huilen, niet bij je gevoel kan komen of dit er kan laten zijn? Hoe zorg je ervoor dat je niet verwijderd van jezelf raakt maar ook goed voor jezelf zorgt? Door tijd te nemen voor jezelf, door hulp in te schakelen, door je juist even terug te trekken of je netwerk in te schakelen? Ieder rouwt op zijn of haar eigen manier.

Rouw op het werk
Gisteren hoorde ik een verhaal van iemand die na het verlies van zijn partner terugkwam op het werk en niet aangesproken werd door zijn collega's. Hij kwam binnen in een volle kantine met wel 40 mensen en er was niemand die wat zei. Hij besloot zelf maar op zijn collega's af te stappen en contact te maken. Toen kwam hij erachter dat ze "gewoon" niet wisten wat ze moesten zeggen, verlegen waren met de situatie. Hij vond dat zo vervelend dat hij voor zichzelf besloten heeft het in ieder geval anders te doen.
Hoe fijn was het geweest als hij op die eerste dag opgevangen was door een collega of door zijn leidinggevende. Als hij zijn verhaal had kunnen doen. Als ze daarna samen hadden kunnen kijken of hij weer aan het werk kon en waar hij dan mee kon beginnen.

Het boek "Geen blote voetjes in het zand" is een boek vol verhalen van moeders, vaders, oma's, opa's en verzorgers. Zij laten een ieder meekijken in hun wereld, de wereld waarin zij een kind moeten missen.

Dit boek is uitgegeven door stichting Lieve Engeltjes. Stichting Lieve Engeltjes is een contactgroep voor iedereen die te maken heeft met het verlies van een kind.

Door de verhalen op de website en in de boeken hopen de schrijvers troost te kunnen bieden aan lotgenoten, maar zeker ook een handvat aan te reiken aan mensen die lotgenoten willen steunen.

Zeker als de familie geen kans meer heeft gehad goed afscheid te nemen van zijn geliefde, vanwege het abrupte van het verlies, kan het schrijven van een afscheidsbrief aan de overleden geliefde opluchten en ruimte geven. Deze therapie werkt ook heel goed bij grotere groepen, b.v. als een collega overleden is en de afdeling kan het verlies nog geen plek geven of denkt dat het al afgedaan is. Dan kan met deze verwerkingssessie veel losgemaakt worden, maar ook opluchten.

De moeilijkste vraag die je iemand in de rouw kunt stellen is: hoe is het met je? Hoe moet je woorden geven aan iets dat zo groot, zo pijnlijk, zo allesomvattend is als rouwen om iemand die je lief hebt gehad? Iets makkelijker wordt het als je de vraag kleiner maakt: hoe is het vandaag met je? En misschien kan het nog simpeler, door er gewoon voor iemand te zijn. Te laten weten dat je er bent.

Luisteren
Het kan heel ongemakkelijk zijn om iemand in de buurt te hebben die in de rouw is. Je hebt snel het gevoel dat je iemand niet kunt helpen, en dat is deels ook zo. Wat je wel kunt doen, is er gewoon zijn, laten weten dat je er bent, luisteren. Luisteren zonder invullen, zonder je eigen verhaal te willen vertellen. Dan help je.

Boekentip
'Vingerafdruk van verdriet" Woorden van bemoediging.
van Manu Keirse
Onmisbare steun voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd
Het is geen boek over dood. Het is een boek over leven.
Een aanrader!

Vaak hebben mensen het nodig om te weten hoe rouw werkt. Dan gaan we kijken hoe het werkt voor hen. Want het is voor iedereen persoonlijk. Inzicht in je eigen rouw helpt je om te weten wat je nodig hebt en wie je nodig hebt om je dag door te komen en wie juist niet. Wat je kunt doen of beter kunt laten. Daarmee wordt je rouw niet direct minder, maar wordt het beter te dragen. Kun je een betere balans vinden tussen rouwen en verder leven.

Neem een moment voor jezelf en zorg ervoor dat je niet gestoord kunt worden. Praat met degene die is overleden, dit kan in gedachte maar ook gewoon hardop. Vertel jouw dierbare waar je dankbaar voor bent. Dit kunnen bijvoorbeeld herinneringen zijn die je plezier geven, dingen die deze persoon jou heeft geleerd, geschenken die de persoon jou heeft gegeven. Vraag ter afsluiting van dit gesprek aan jouw dierbare persoon: Wat wens je mij?

Soms lijkt het of mannen het verdriet minder voelen dan vrouwen; niks is minder waar; ze uiten het alleen anders. Mannen reageren vaak probleemoplossend, (kijken wat meer toekomstgericht) willen hun partner graag beschermen. Zij houden liever hun emoties onder controle, leunen niet op de ander. Vrouwen uiten meer en zoeken contact met anderen om te praten, zijn meer in het nu. (Bron: Keirse)
Niet zo gek dat je elkaar dan kwijt kan raken in een rouwproces. Geef elkaar de tijd en ruimte om het op eigen manier te doen in open communicatie met elkaar. Schroom niet om hierbij (op tijd) hulp te zoeken.

Manu Keirse heeft een mooi klein boekje, met woorden ter bemoediging, bij rouw en verlies: Vingerafdruk van verdriet.
Met zijn mooie zinnen en taal kan hij veel troost bieden. Fijn om bij d ehand te hebben in verdrietige periodes

Als je geen contact kunt of mag hebben met je kind, is er ook sprake van een verlies. Het is een ander verlies dan na een overlijden. De mogelijkheid voor contact is immers niet volledig uitgesloten, dus vaak is er vanuit de omgeving minder begrip voor dat je rouwt, dat je probeert je te verhouden tot dit grote verlies dat je meemaakt.
Het is een lastig proces, juist omdat je niet weet of de situatie ooit nog zal veranderen. Dus ergens blijft er misschien hoop. Toch is het wel de situatie waar je mee om moet leren gaan en dan is echt sprake van een rouwproces.
Een rouwtherapeut kan je helpen om je te leren met dit verlies om te gaan.

Rouwen
Heb jij een dierbare verloren, wat al enige tijd geleden is (jaar/jaren) en je wordt nog overmand door emoties, het gaat met je aan de haal en/of je je ziet het even helemaal niet meer zitten?
Dan zou het kunnen zijn dat er voor, tijdens en/of rond het overlijden van je dierbare nog onafgemaakte zaken liggen, die je niet bewust bent maar die maken dat je in het nu niet goed verder kunt. Rouwtherapie kan je hier bij helpen.

Inspiratiekaarten voor omgaan met gemis, rouw en afscheid, van Stiene Jensen.
De vragen, opdrachten en troostende uitspraken zijn een fijn hulpmiddel voor zowel kinderen als volwassenen om over rouw en verlies te praten.

Wat is troost?
Volgens mij heeft troost niet als doel dat iemand zo snel mogelijk stopt met huilen of met verdrietig zijn. Ook al geven we vaak een zakdoek als iemand huilt of zeggen we "stil maar..."
Troost heeft meer te maken met het draaglijker maken van een bepaalde situatie. Dingen waar iemand troost uit kan halen kunnen heel verschillend zijn. Zoals een boek of gedicht, een muziekstuk, mooie herinneringen, de natuur. En soms is er gewoonweg geen troost, dan is het verlies te groot. Dan kan het juist heel fijn zijn om ondersteuning te zoeken bij een rouwbegeleider / rouwtherapeut om samen te ontdekken wat in het leven voor jou de moeite waard is, wat jou helpt om je verlies te dragen.

Fases?
Er worden door deskundigen 4, 5 of 7 fases beschreven in het proces van het verwerken van een groot verlies/rouw.
Maar het is geen trappetje door de fases heen waardoor je in de laatste fase beland en dan klaar bent. Rouw is eigenlijk alles wat jij ervaart bij het verdriet wat je moet meemaken. En hoe je daar mee omgaat is afhankelijk van veel zaken (wat heb je eerder meegemaakt, wat heb je geleerd, hoe heftig is het verdriet en het gemis bij voorbeeld). Wat jij ervaart: dat is van jou. Heb je het idee dat je er niet uit komt; zoek dan hulp.

Sterven is onlosmakelijk onderdeel van het leven

Erken je gevoel praat erover

Hoe heb jij geleerd om te gaan met dingen die je tegenkomt in je leven? Heb je geleerd om te gaan met rouw?
Vaak is het zo dat je dat juist tijdens je rouwproces tegenkomst. Mocht het er vroeger zijn? Mocht je verdrietig zijn om iets? Mocht je er over praten?
Gelukkig is het zo dat je dat alsnog kunt leren, mocht je dat niet van huis uit meegekregen hebben.

Verhalen brengen verklaringen en samenhang, waardoor je in verbinding met andere bezig bent met verlies en verder leven.

Verlies vergroot de behoefte aan contact maar ook gevoelens van onzekerheid, machteloosheid en hopeloosheid. Gevolg kan zijn dat je je afsluit vanuit zelfbescherming in plaats van het maken van emotioneel contact. Door je verhaal te blijven delen ontstaat er de mogelijkheid om de band onderling te versterken en te verdiepen.

Een goed gesprek met jezelf aan gaan kan de verbinding met je zelf versterken. Pak pen en papier en schrijf je verhaal. Hiermee maak je ruimte voor je verlies en rouw.

Is het gek om te praten tegen (een foto van) je overledene? Helemaal niet. Het komt heel veel voor. Je praat je gevoelens en je belevenissen van je af en dat kan een gevoel van opluchting geven.

Soms kan dit onvoldoende zijn en is er behoefte om te praten met een therapeut die gespecialiseerd is met rouw. Zoek dan hulp voor professionale begeleiding. Je bent van harte welkom in mijn praktijk in Zeist. 

Prachtig boekje van Manu Keirse voor iedereen die met verlies van een dierbare wordt geconfronteerd. Een steunend boekje wat zeker niet bedoeld is om in één keer uit te lezen.

Hoe machteloos voel jij je als je iemand in de buurt hebt die rouwt om het verlies van een dierbare? Je kan zo weinig doen voor je gevoel, je hebt niks te bieden. Vergis je niet; het is belangrijk dat je er bent.

Luisteren, echt luisteren, naar alles wat iemand wil vertellen (en soms nog niet kan zeggen) is van onschatbare waarde. Niet alleen in het begin, maar ook als het verlies langer achter iemand ligt. Steeds minder mensen zullen er naar vragen, het is belangrijk om dat wel te blijven doen.

Boekentip: Gat in je ziel

Een mooi boek van Titia Liese met ruimt tachtig blogs over de gevolgen van jong ouderverlies op op de langere termijn.

Rouw is niet alleen als je iemand hebt verloren aan de dood. Je kunt en mag ook rouwen om iemand met wie je geen contact meer kan hebben.

Het erkennen van dit verlies, de pijn of machteloosheid dat contact niet mogelijk is kan net zo erg of zelfs erger zijn dan wanneer iemand is overleden. Geef jezelf de ruimte om hierom te mogen rouwen.

Hulpverleners en onderzoekers hebben verschillende fasemodellen bedacht waarmee rouwverwerking in kaart wordt gebracht. Dat er verschillende modellen bestaan geeft al aan dat mensen op verschillende manieren rouwen en op verschillende manieren hun emoties uiten. De beschreven fasen, zoals die van Kubbler-Ross, zijn vaak herkenbaar maar hierdoor wordt, naar mijn mening, rouwverwerking te veel in hokjes en vakjes geplaatst. Modellen van rouw kunnen het idee wekken dat deze fasen allemaal, of in een bepaalde volgorde doorlopen moeten worden, en dat wanneer iemand bij de laatste fase aankomt, het verdriet ‘verwerkt’ is. De werkelijkheid leert anders: het proces van rouw is zelden helder, geordend en eenvoudig. Vaak lopen de fasen kriskras door elkaar heen. Het kan elke dag anders zijn, en niet iedere fase komt altijd voor.
In het rouwproces is wel een eerste, meer acute periode te onderscheiden. Deze kan een paar weken tot maanden aanhouden. In deze periode wisselen intense gevoelens van verlangen en gemis zich af met gedachten, beelden en pijnlijke emoties. Met de tijd volgt een periode waarin deze reacties verminderen, verzachten en zich met golfbewegingen opnieuw aandienen. In deze periode krijg je hernieuwde belangstelling in de dagelijkse activiteiten. Van lieverlee wordt het verlies geïntegreerd in het verdere leven. De intense pijn dooft uit en de gedachten aan de overledene domineren niet langer het bewustzijn. Hoewel de tijd het grootste deel van de wond heelt, laten veel verliezen zich nooit helemaal verwerken. Soms steekt de pijn de kop weer op, zodat verwerking opnieuw aandacht vraagt.
Rouwen is niet eenvoudig. Steun en begrip vanuit de omgeving zijn erg belangrijk, net als het gevoel dat jij vrijmoedig je tijd ervoor mag nemen.

Als je merkt dat je vastloopt in de rouw of niet goed weet wat je ermee aan moet, zoek dan een hulpverlener. Samen kun je dan bekijken naar wat de rouwverwerking bemoeilijkt en kun je steun ontvangen om er door heen te gaan.

Veel nabestaanden van zelfdoding worstelen met de vraag of zij de zelfdoding hadden kunnen voorkomen en of zij tekort zijn geschoten. In het beantwoorden van de ‘waarom’-vraag wijzen zij dan naar zichzelf. Komt het misschien door mij? Of door iets wat ik heb gedaan of nagelaten? Wat heb ik over het hoofd gezien? Dit wordt ook wel een ‘overlevingsschuldgevoel’ genoemd.
In werkelijkheid hebben achterblijvers vaak juist alles gedaan wat in hun vermogen lag om hun geliefde te helpen in leven te blijven. Het is ontzettend moeilijk te beseffen dat wat je ook gedaan en geprobeerd hebt, het niet in jouw mogelijkheid lag om het drama te voorkomen. Schuldgevoelens zijn, hoewel onterecht, in zekere zin wel begrijpelijk. Je hebt immers een rol gespeeld in het leven van die ander. Dit te erkennen geeft opluchting. Een schuldgevoel kan echter ook duiden op een overlevingsmechanisme. Door je op de schuldvraag te richten, stel je dan uit wat onder ogen gezien moet worden: de pijn van het verlies en het verdriet. Als je het moeilijk vindt je verdriet toe te laten, zoek dan hulp en blijf er niet te lang alleen mee lopen. Er zijn echt mensen die je hierin kunnen steunen en begeleiden, je hoeft het niet alleen te doen.

Rouwen is een proces, ieder gaat daarin zijn eigen weg. Als je van symbolen houdt is het mooi om daarmee aan de slag te gaan. Een sieraad als aandenken. Een feestje houden en samen lachen en huilen over de mooie dingen die je met de overledene gehad hebt en samen je verdriet te kunnen delen.

Het is een intens proces en veel mensen ervaren zichzelf na een tijdje als "anders". hoe dan ook, of je wilt of niet, je moet met de leegte, het verlies een weg vinden.
Wat helpend kan zijn is om na een tijdje (dit is voor iedereen verschillend, maar ergens na een half tot een heel jaar) om aan je dierbare een brief te schrijven. Met alles erin wat je je dierbare nu nog wilt zeggen. Bv hoe je hem/ haar mist, hoe je naar hem/ haar verlangt, en ook hoe je je weg alleen nu aan het belopen bent. Als je er mee klaar bent, komt vast vanzelf op wat je met deze heel persoonlijke brief wilt. Wil je hem voor jezelf houden en wellicht begraven/ verbranden? Of wil je hem liever delen met een belangrijke ander? Alles is goed!

Boek: Sterven is doodeenvoudig van Rene Gude
Een helder filosofisch geschreven boekje dat zeker troost en moed kan geven.

Terwijl je een rouwperiode doormaakt kan het helpend zijn om herkenning te vinden in een boek. Wat ik kan aanraden is bijvoorbeeld het boek van E. den Herder-Michielsen: 'Ik heb geen toekomst, zei ze'.
(Over zelfdoding en de gevolgen voor nabestaanden)
Uitgeverij Barnabas, Heerenveen, 2006.
De schrijfster laat verschillende mensen aan het woord en vertelt ook over haar eigen ervaring.
Het boek geeft veel herkenning. Herkenning leidt tot erkenning: een van de belangrijkste dingen die helpen als je door rouw heengaat.

Wetenschappelijk is aangetoond dat rouwende mensen in een eenzaam proces belanden als het lastig is om een gesprek erover te hebben.
Dirk de Wachter geeft in zijn boek `de kunst van het ongelukkig zijn` aan dat mensen die rouw niet delen met hun omgeving, jarenlang met psychische problemen te kampen kunnen hebben. Dus neem tijd voor het verlies en deel het met mensen om je heen. Zoek hulp als het je zelf niet lukt. Soms raakt het verlies in het nu aan vroegere verliezen die je toen niet hebt kunnen verwerken.

1. Verlies wordt niet minder door vermijding of ontkenning.
2. Onderdrukking zorgt voor uitvergroten van emoties.
3. Het voorkomt dat een ongezonde uitlaatklep wordt gezocht.
4. Verlies erkennen helpt eren en herinneren van de mooie dingen uit het
leven.

Vaak kom ik mensen tegen die aangeven dat ze "EMDR" willen omdat het bij 'de buurman' ook zo goed geholpen heeft.

Na de intake komt er regelmatig uit dat de betreffende cliënt helemaal niet met trauma kampt, maar met rouw. Dit vraagt om een totaal andere aanpak dan trauma.

Dus heb je klachten, zoek een goede therapeut en ga samen uitzoeken wat het probleem is. Dan kunnen jullie het samen gericht aanpakken en kun je weer fijn door het leven.

“Verdriet is de keerzijde van liefde. Weet dat je de ander niet los hoeft te laten, maar anders moet leren vasthouden: in je herinneringen. Wie sterft, verhuist van de buitenwereld naar het hart.” Manu Keirse

Hoe jouw wond er uit ziet weet niemand, alleen jijzelf, die wond zit van binnen en is dus niet zichtbaar voor anderen, je kan daardoor wel eens op onbegrip stuiten van je omgeving zoals, dat het tijd is om verder te gaan en/of het zorgt er voor dat je je zelf iets gaat aanpraten in de trant van, niet zo moeilijk doen. Maar jouw wond doet pijn en die vraagt om aandacht, kijk wat het nodig heeft. Er over praten met anderen is een belangrijk onderdeel om jouw wond te laten genezen.

Verlies van iemand, of het nu van een scheiding is of van een overlijden, de pijn is er.
Het is helpend voor jouw rouwproces door er te kunnen laten zijn wat zich aandient.
Geef jouw pijn de aandacht, door het er te laten zijn is al een eerste stap. Gaande weg merkje dat de ene dag heel heftig is en de andere dag weer ietsjes minder.

Veel mensen denken bij rouw aan een overleden dierbare, maar je kunt ook in een rouwproces komen na andere vormen van verlies. Enkele voorbeelden:
- het beëindigen van een (langdurige) relatie
- het overlijden van een huisdier
- het verlies van gezondheid, bijv. na diagnose van een chronische ziekte / beperking of handicap
- het verliezen van een baan
Alle vormen van rouw hebben te maken met het leren omgaan met verlies. Je doorloopt bij elke vorm van rouw dan ook de verschillende rouwfases, die ik in een eerdere tip al beschreef. Als je je daar bewust van bent, kan dat helpen in de verwerking. Neem er vooral de tijd voor en praat erover met anderen. Doe het op jouw manier, in jouw tempo. Veel sterkte!

Als je een dierbare verloren hebt, kom je in een rouwproces. Hoe dat verloopt, hangt van veel factoren af, het is voor niemand hetzelfde. Het heeft ook te maken met de band die je met je dierbare had, hoe het stervensproces gegaan is (bijv. was het onverwacht of na een lang ziekbed) en hoe diegene overleden is (thuis, rustig in de slaap, in het ziekenhuis na complicaties, etc. ) Er zijn globaal vier fases in het rouwproces te onderscheiden. Deze fases hoeven niet in onderstaande volgorde doorlopen te worden; soms lopen ze door elkaar heen. De fases zijn:
1. Ontkenning - je kunt (nog) niet geloven dat je dierbare er niet meer is. Het voelt alsof hij / zij nog elk moment binnen kan lopen, je kunt je verdoofd of verlamd voelen, je kunt er gevoelsmatig nog niet bij dat diegene er niet meer is.
2. Boosheid / woede - in deze fase kan er boosheid ontstaan, vaak ook gevoelens van frustratie en onmacht. Boosheid bijvoorbeeld naar anderen zoals dokters (er zijn fouten gemaakt, had het niet anders gekund). Ook kan er boosheid ontstaan naar jezelf, uit schuldgevoel (ik heb iets nagelaten, had ik maar.....) of boosheid / kort lontje in het algemeen.
3. verdriet, somberheid - je voelt je intens verdrietig, lusteloos, hebt nergens meer zin in, je voelt je somber. Het gemis voelt groot.
4. Acceptatie - je kunt nog steeds gemis en verdriet voelen, maar je hebt het verlies een plek kunnen geven en je kunt langzaamaan je leven weer leven zoals je dat eerder ook deed. Je kunt nog steeds rouwen en ermee bezig zijn, maar je hebt wat meer geaccepteerd dat je dierbare er niet meer is. Er ontstaat berusting.
Er zit geen tijd gebonden aan elke fase; dat is per persoon verschillend. Hoe meer je stil kan staan bij het verlies en ermee bezig bent (bijvoorbeeld door met mensen erover te praten), hoe beter het rouwproces vaak verloopt.
Veel sterkte!

Verhaal

Ieder mens is een schitterend verhaal. Eer je dierbare die je bent verloren door het verhaal van zijn / haar leven te vertellen aan iedereen die het wil horen. Verhalen houden levend wat is geweest.

Maak een (schoenen)doos mooi of koop een doos die je mooi vindt en stop hier herinneringen aan je overleden dierbare in.
Dat kan van alles zijn: een foto, maar ook briefjes waarop je herinneringen schrijft aan wat jullie samen deden. Gebruik hierbij je eigen creativiteit, zodat het jouw persoonlijke herinneringsdoos aan ... wordt.

Als je een overleden geliefde, familielid of vriend nog iets wilt vertellen of vragen of wilt ontmoeten, dan kun je overwegen dit te doen met behulp van een hypnotherapeut.

Je kunt je hierbij voorstellen dat je in trance, met behulp van een soort 'diepe fantasie', naar een mooie plek in de natuur gaat waar je een ontmoeting hebt met deze persoon.

Hier heb je de gelegenheid te uiten wat je wilt. Dit geeft inzicht en begrip op een diep niveau.
Eventueel kun je 'lastige' verbindingen tussen jullie los maken, waarna je jezelf meer vrij kunt voelen om verder te gaan met jouw leven.De gezonde verbinding van hart naar hart mag natuurlijk blijven.

Mijn ervaring (als hypnotherapeut) is dat dit een heel bijzondere sessie oplevert die zeer helend voor je kan werken.

Vingerafdruk van verdriet. Een boek van Manu Keirse voor iedereen die met verlies te maken heeft.

Zoals er geen vingerafdruk gelijk is, is er ook geen reactie op verlies hetzelfde. Het gaat er steeds om de ruimte te nemen om je verlies op je eigen manier aan te gaan.

Manu Keirse pleit voor “het stellen van vragen, niet […] het vinden van antwoorden.” Vanuit de vragen kun je stap voor stap de richting verkennen naar een eigen leven waarvan het verlies deel uitmaakt.

Dit dunne boek helpt wegen te vinden om die stappen te kunnen nemen.

Leestip ter bemoediging :

Als je van iemand houdt
En je bent door de dood van elkaar gescheiden
Dan is er op de wereld, niemand en niets
Die de leegte van die afwezigheid kan vullen.

Probeer het maar niet
Want het zal je nooit lukken
Aanvaard liever het gemis
Dat je is overkomen.

Want zolang die leegte werkelijk leeg blijft
Blijf je met elkaar verbonden.

Zeg niet: God zal die leegte vullen
Want, geloof me, dat doet Hij niet.
Integendeel: Hij houdt die leegte leeg
En helpt ons zo
Om de vroegere gemeenschap met elkaar
Te bewaren
Zij het ook in pijn.

Hoe mooier en rijker de herinneringen
Des te moeilijker de scheiding.

De mooie dingen van vroeger
Zijn geen doorn in het vlees
Maar een kostbaar geschenk
Dat je meedraagt.

Zorg dat je niet blijft graven
in herinneringen
maar doe het van tijd tot tijd.

Ook een kostbaar geschenk
Bekijk je niet aldoor,
Maar alleen op bijzondere ogenblikken.

Buiten die ogenblikken
Is het een verborgen schat,
Een veilig bezit.

Dan wordt het verleden
Een blijvende bron van vreugde en kracht.

Dietrich Bonhoeffer

Het gaat erom de leegte te laten! Daarin toont zich de verbinding met de dierbare overledene.

Bij rouwen denken we vaak aan het verlies van een persoon. Rouwen gaat echter over verlies in het algemeen.

Zelf werd ik op mijn 44e getroffen door een hartinfarct. Gelukkig mocht ik ervan herstellen maar omdat het een familiaire kwestie is, blijf ik mijn hele leven hartpatiënt.
Ik vond het heel confronterend dat mijn titel van 'gezond persoon' veranderde naar 'hartpatiënt'. Levenslang.
Ik ben gaan rouwen om het verlies van mijn oude, gezonde ik. Een proces dat niet door iedereen wordt (h)erkend.

Herkenbaar? Zoek een therapeut op die bekend is met rouwverwerking, je doet jezelf daarmee zoveel recht!

Liefde en rouw zijn de voor- en achterkant van dezelfde munt.

Omdat iemand (vanwege overlijden) er fysiek niet meer is, houdt de liefde of de relatie daarom nog niet op te bestaan. Wat je geleidelijk aan moet loslaten is de fysieke persoon en de wereld waarin je samen hebt geleefd.

Het is mogelijk om op een gezonde manier met de overledene in verbinding te blijven:
* Blijf over de overledene praten
- geef hem/haar daarmee de erkenning voor wat hij/zij voor jou (en de omgeving) heeft betekend
* Eer de overledene
- maak ruimte voor hem/haar in jouw leven (lett.: een gedenkplekje, foto of ander aandenken in je huis, fig. "Wat zou hij/zij in deze situatie hebben gedaan?"

Wat is er mooier dan op deze manier te bevestigen wat een betekenisvol leven iemand heeft geleefd? Dat is liefde ten tijde van rouw ...

Als je behoefte hebt om nog iets uit te wisselen met een overleden persoon, geliefd of niet, dan kan het zeer helend werken om in trance/ hypnose op een mooie plek in de natuur deze persoon te ontmoeten.

Hierbij heb je de kans om te zeggen wat je nog wilt zeggen, om zo nodig zaken die je bij je draagt die eigenlijk van de ander zijn terug te geven, om verbindingen tussen jou en de ander die ongezond zijn te verbreken. Maar ook om een hartsverbinding, de gezonde verbinding tussen jou en de ander, desgewenst te versterken.

Grote kans dat je je daarna opgelucht en goed voelt, dat je weer meer in je eigen kracht kan staan en dat er heling heeft plaatsgevonden!

Wees van harte welkom bij mij of bij een collega in jouw regio.
Advies: Vraag van tevoren of de betreffende therapeut dit aanbiedt.

Soms is het goed om als je je partner verliest je kinderen en kleinkinderen iets te geven. Dit is ook onderdeel van het proces, iets wat van de persoon zelf was, of een geldbedrag waarvan je iets blijvends kunt kopen. Zodat de herinnering blijft en de (klein) kinderen een tastbaar aandenken aan hun vader of moeder (opa of oma) hebben.

Een mooie verwerking van rouw is een gedenkhoekje maken in je huis. Met een foto, een sieraad, een boek, een gedicht, allerlei zaken die met je dierbare te maken hebben gehad. Zodat je daar even je gedachten kunt laten gaan en herinneringen kunt ophalen.

Bij opschorten van rouw, vraag je dan af:

- wat in jouw leven wil je niet zien/weten/voelen?

- wat betekent dat voor de ontwikkeling van je eigenheid?

- welke prijs betaal je daarvoor als het om de inzet van je kwaliteiten gaat?

- wat zijn de gevolgen voor jouw partner, kinderen?

(Veer)krachtelementen in families
Ga in tijden van rouw ook op zoek naar (veer)krachtelementen in families. Er zijn in het leven van families eerder overgangsfases of crisistijden geweest.

Hoe hebben families zich tijdens - of na ingrijpende gebeurtenissen kunnen kunnen herpakken? Hoe hebben families toen met elkaar de schouders eronder gezet. Hoe hebben families initiatieven getoond, waren ze creatief in het zoeken van oplossingen, waren ze moedig en hebben ze verbondenheid met elkaar ervaren? Hoe hebben families gevoelens kunnen delen met elkaar?

Hier zitten krachtige elementen in. Wat kan je in het hier en nu met deze (veer)krachtelementen?

Rouwen is goed, zo verwerk je een verdrietige gebeurtenis. Het is ineffectief als het rouwproces jou langere tijd uit balans haalt en jij niet verder kan. het is dan goed om hulp te zoeken. Merk eens op welk beeld je ziet als jij je naar begint te voelen. Het kan zijn dat je niet bewust een beeld ziet en toch kan dit de trigger zijn tot een naar gevoel. Hierdoor kan het zijn dat jij het gevoel hebt geen grip te hebben omdat het lijkt dat je te pas en te onpas last krijgt van het nare gevoel. Samen kunnen we het beeld ontdoen van zijn lading, waardoor jij niet meer overvallen wordt door nare gevoelens of gedachten.

Bij het verlies van een dierbare of van een relatie kunnen rituelen de rouw verzachten en maken dat je je minder stuurloos voelt.

Je kan zelf een herdenkingsritueel bedenken. Huilen, lachen, praten; bij een ritueel is er ruimte voor alle emoties.

Bedenk een handeling of plek die herinneringen ophaalt van je dierbare. Dat kan van alles zijn, brief schrijven, vuur maken , lied zingen, iets begraven, gedenkplekje maken. Het kan helpen om symbolen te gebruiken.

Bijvoorbeeld een kaars voor warmte, licht en vergankelijkheid, een steen voor onvergankelijkheid en eeuwigheid, een boom planten voor groei.

Houd het laagdrempelig en informeel, zodat het jouw binnenwereld kan verlichten en het ritueel kan helpen vorm te geven aan dat wat in jou leeft en gehoord wil worden.

Naast alle mooie tips op deze site, wil ik ook nog even wijzen op de kracht van lotgenotencontact. Lotgenotencontact kan zeer heilzaam werken bij rouw. Dan kom je erachter dat je er niet alleen voor staat en dat wat je door maakt normaal is.

Er zijn veel boeken geschreven, bijvoorbeeld 'Tranen van liefde, dagboek van een weduwnaar' van Tim Overdiek.

Er zijn documentaires gemaakt, zoals 'Antonie en Merlijn, 10 jaar later' van de zoon van Antonie Kamerling, die 10 jaar geleden een eind aan zijn leven maakte.
Er is een online ontmoetingsplek voor nabestaanden: www.wietroostmij.nl.
En er bestaan lotgenotengroepen rouwbegeleiding, bijvoorbeeld via Humanitas.

Als ervaringsdeskundige met rouw, zet ik me graag in om jou te ondersteunen. Zelf heb ik het 3 ledig.

Ik heb mijn toekomstwens moeten laten varen doordat ik ongewenst kinderloos ben. Ik zal dus nooit moeder worden en dat is ook een rouwproces. Daarnaast is mijn man in 2016 aan kanker overleden. Een jaar daarna kreeg ik zelf kanker. Daardoor heb ik moeten rouwen door verlies van mijn gezondheid.

Het gaat momenteel heel goed met mij en wil je daarin graag begeleiding geven als je daar voor open staat. Ik heb allerlei dingen aangepakt van rouwgroepen bijwonen, tot het aangaan van confrontaties met het verlies, en kijken naar half glas vol, ik leef nog en wil er nog wat van maken!

Ook weet ik inmiddels dat er allerlei fases zijn tijdens rouw waar we door heen gaan. Ook kan het wel eens bij mensen stagneren.

Goed is het dan om te achterhalen waar de stagnatie vandaan komt en vooral: hoe te doorbreken waardoor je bijvoorbeeld niet meer gaat vermijden. Vermijden verlengt het rouwproces namelijk.

Ik help je graag het verlies te verweven in je huidige leven. Veel sterkte en wellicht tot ziens. Groetjes van Nicolette