Tips bij rouwverwerking

Het verwerken van verlies gaat bij ieder mens anders. Je naasten kunnen er verlegen mee zijn, en in het ergste geval je gaan mijden, omdat ze er geen raad mee weten.

Een waardevolle gids vol wijsheid en praktische aanwijzingen is nog steeds het boek van Manu Keirse - Helpen bij verlies en verdriet.

Om zelf te lezen bij het rouwen om een geliefde, maar ook om een paar toepasselijke bladzijden te laten lezen door je naaste, om te helpen jou te helpen.

Het boek:
Afscheid nemen, loslaten wat dierbaar is. Riekje Boswijk-Hummel.

Het is een opmerkelijk boek die je meeneemt in het proces van loslaten en rouwen.

Rouwen,
Geef jezelf eerst de tijd om rouwen.

Als je na een jaar/anderhalf jaar merkt dat je in de diepe emoties blijft zitten, dan kan het zijn dat er nog onafgemaakte zaken zijn omtrent het verlies.

Het is fijn om samen met een therapeut hier naar te kijken zodat je weer verder kunt.

Ik weet niet waar jij over rouwt, wat je hebt verloren. Misschien heb je iemand verloren, mischien rouw je over iets wat er juist níet is gekomen of ben je iets kwijt geraakt in je leven. Rouw kan zich op zoveel vlakken van je leven voordoen en het is een doolhof waar je doorheen leeft.

Schrijf vandaag eens een brief naar degene die verloren bent. Of aan datgene wat je nooit hebt kunnen vasthouden. Of aan het 'iets' wat je bent krijtgeraakt. Bedank ook wat diegene of dat heeft betekent in je leven en hoe je nu leeft zonder.

Als je het fijn vind kun je de brief aanvullen met tekeningen/ handlettering of iets wat voor jou belangrijk is om eraan toe te voegen.

Laat de brief ook rustig even liggen om te kijken of je er later nog iets aan wil toevoegen.

Manu Keirse, is een deskundige op het gebied van rouw en heeft daar ook een boek over geschreven.

Nu zag ik laatst een mooie video van hem op You Tube: "Bestaat er een medicijn tegen verdriet".
Een aanrader!

Dit ben ik! Worden wie je bent met Transactionele Analyse van Lieuwe Koopmans. Een heel duidelijk boek waarmee je kunt onderzoeken welke verschillende soorten boodschappen en ervaringen je hebben gevormd. En ook hoe deze boodschappen en ervaringen nu nog steeds je gedrag beïnvloeden. Volgens Lieuwe verloopt onze ontwikkeling in cycli die ons hele leven doorgaan en onderscheidt ze 7 fasen, waaronder: kracht van het Zijn, de kracht van Identiteit. Ook gebruikt ze de drie soorten egotoestanden: het Kind, de Ouder en de Volwassene en legt ze heel goed uit hoe je die in de de communicatie kunt begrijpen en gebruiken.

Van klacht naar kans. Een heel goed boek van Juriaan Galavazi. echt een zelfhulpboek met veel vragen die je helpen goed naar jezelf te kijken. Een belangrijke vraag die hij stelt is: wie is de belangrijkste persoon in je leven? Heel interessant om hier eens over na te denken en welke consequenties dit antwoord heeft. Hij zegt: je lijf is misschien wel slimmer dan je hoofd. En je lijf werkt niet tegen je maar vóór je.

Geef jezelf tijd en ruimte. Jouw rouwtaken beslaan letterlijk een groot deel van je werkgeheugen. Dus het moeilijk concentreren en niet veel hooi op je vork kunnen nemen hoort daarbij. Je hebt je handen al vol.

Blijf erover praten, geef jezelf de ruimte in je gesprekken en in de tijd om te werken aan je rouwtaken. Het kost tijd en ruimte om de weg te zoeken in het doolhof dat 'rouw' heet en wees daarin zelf je beste vriend.

Neem bewust de tijd om te rouwen! Als mens hebben we de neiging om afleiding te zoeken omdat we bang zijn voor de rauwe rouwpijn.

En juist daar ligt je heling!! Durf momenten alleen alles toe te laten en je zult merken dat dat ruimte geeft.

"Loslaten is een andere vorm vinden van vasthouden"

Dat is een prachtige uitspraak. Maar als je nou juist nog nooit iets hebt vastgehouden? Wanneer je iets mist in je leven wat rouw veroorzaakt?

Het gemis van een partner of de pijn van een onvervulde kinderwens?

Schrijf dan eens een brief aan die partner, aan dat kindje wat nooit deel heeft kunnen uitmaken van jouw leven maar die je zoveel had willen geven. Maak het concreet en vertel wat je had willen geven en wat je mist.

Wanneer je deze brief af hebt stop je deze in een klein kistje en begraaf je deze in het bos of in je tuin en maak je er voor jezelf een klein herkenningspunt van.

Het boek "Hoogteverschillen" van Julian Barnes raad ik aan om te lezen en zo mogelijk passages ervan te gebruiken in therapie. Het is meer dan alleen een boek over rouw, over verdriet dat niet afneemt met de jaren.

Interessant voor cliënten en therapeuten.

Rouw is de achterkant van de liefde.

Verbondenheid draagt de pijn van loslaten met zich mee. Rouw heeft vele gezichten.

Het verlies in de dood of aan het leven zelf: de ander die je niet meer kunt bereiken.

Afscheid van een gezond lichaam, een baan, je land van herkomst; heimwee om dat wat niet was, niet is en nooit meer komen zal.

Door de rouw heen kunnen we ons opnieuw leren verbinden met het leven, en met alles wat ons daarin roept.

Een heel mooi en duidelijk boek over rouwverwerking: Afscheid nemen van Riekje Boswijk-Hummel, isbn: 9060207793

Tijd om te gaan van verdriet naar anders vasthouden.

Een client wiens vader was overleden zei tegen mij: ik ben gegroeid van het verdriet en de schok, en toegegroeid naar het besef dat hij er echt niet meer is, ook niet meer terugkomt.

Nu ben ik zover dat ik zijn "aanwezigheid" kan waarderen. In de manier waarop ik mijn boterham smeer, herken ik ineens zijn manier van zorgvuldigheid en boterham beleggen.

Bij het openen van mijn kledingkast, herken ik de manier waarop mijn stropdassen hangen, zo deed hij dat ook. Ik heb geleerd dat hij er is. En dat heeft tijd gekost. Nu ben ik eraan toe.

Wanneer rouwverwerking stagneert, kan het helpen om een EMDR sessie te ondergaan.

EMDR helpt je bij het verwerken en brengt het proces weer in beweging. Hiernaast nemen de kracht en heftigheid van de beelden of gedachten/gevoelens die te maken hebben met het overlijden doorgaans af.

Yin & yang; zon & schaduw. De schaduw van leven is de dood, het gemis van iets of iemand of meer.

Door het gemis aan te duiden, het is vaak zo puur, onbewerkt, onaangenaam hard, onaangenaam van klank.

Als het ‘er mag zijn’ kan er ‘iets’ in beweging worden gebracht voor iets nieuws.
Soms raakt een gemis, een verlies iets ouds wat nog geen plekje heeft gekregen in de loop der tijd. Men heeft het vaak over een film die weer opnieuw wordt afgedraaid. Het kan zo overweldigend aanvoelen.

Een ritueel met kaarsjes, een foto, een gedicht, een herinnering kan rust, troost en ruimte geven.

Rouwverwerking.
Dit kan zijn verlies van een dierbare maar niet alleen. Het kan ook een gemis zijn heel veel dingen die invloed op je psyche en lichaam hebben waardoor je bepaalde dingen niet meer kan of mag doen. Veranderingen in relaties mbt je geliefde en je werk.

Soms hoor je dit ook bij mensen die ouder worden en allerlei gebreken krijgen hierdoor met alle gevolgen van dien.

Rouw mag er zijn, probeer je niet groter voor te doen als je bent.

Zijn er meerdere mensen bij betrokken, ieder geeft zijn eigen tempo aan, respect hiervoor hebbend.
Kijk wat jou goed doet en energie geeft.

Het heeft tijd nodig om een plekje te krijgen, tijd voor de good en bad memories, met een lach en een traan.

Maak ruimte voor je gevoelens; Wanneer je er niet over wilt of kunt praten, dan kun je een dagboekje voor jezelf maken waarin je alles opschrijft wat er door je heen gaat.

Sluit altijd af met 1 positieve gedachte (hoe moeilijk dat soms ook is), wetend dat er licht is aan het einde van de tunnel.

rouwen doe je op je eigen manier, zolang of zo kort als dat jij nodig hebt. Wees lief voor jezelf. Lukt het een uur/dag om geconcentreerd in het hier en nu te zijn -> geniet ervan!

Is er een dag dat je je alleen maar ellendig voelt, ga daar dan niet tegen vechten en vraag je af waar jij op dat moment behoeft aan hebt.

Schrijf eens elke dag drie dingen op waar je blij van werd. Dan word je je bewust dat ook al vind je het leven op dit moment zwaar, er toch elke dag een aantal momenten zijn waarop je wél blij was.

Wanneer je ooit in je leven een verlies hebt geleden, kan het zijn dat dit later in je leven weer naar voren komt. We noemen dit ook wel 'verlaat verdriet'. Het komt regelmatig voor bij het overlijden van een ouder.

Als kind ben je bezig je te ontwikkelen en soms past het verdriet van een ouder daar niet goed naast. Het wordt dan onbewust uitgesteld. Dit betekent dat het op een ander moment in je leven, waarop je het soms helemaal niet verwacht, weer opduikt.

Dan kan er alsnog een periode van rouw ontstaan. Mocht je het gevoel hebben dat dit aan de hand is, weet dan dat dat vaker gebeurt. Wellicht kom je er zelf goed doorheen. Lukt dit niet goed, vraag dan hulp van je omgeving of van een therapeut.

Rouw volgt niet altijd meteen op een verlies. Het kan goed zijn dat er jaren later een periode in je leven komt waarin het niet goed met je gaat. Vaak merk je na een tijd dat je bezig bent met een oud verlies.

Rouw laat zich niet sturen en kan op onverwachte momenten de kop opsteken. Het helpt dan om te weten dat dit vaker gebeurt. Dit voelt vaak niet prettig, omdat het met allerlei emoties gepaard gaat.

Neem deze emoties echter serieus en zorg goed voor jezelf. Dan kun je zo'n periode goed doorkomen en er wat 'opgeruimder' uitkomen.

De natuur als metafoor van het leven: na elke winter begint opnieuw een lente. Als je te maken hebt met het verlies van een dierbare kun je een rouwverwerkingswandeling doen, alleen, samen of onder begeleiding van een coach of therapeut.

Rouw is (ver) werken

Mensen vragen wel eens: hoe lang duurt rouw? 
Dat is per mens, per situatie en per relatie anders. Hoe lang het ook duurt: geef jezelf de tijd. je mag verdrietig zijn om het verlies van een dierbare.

Het verwerkingsproces gaat vaak via een bepaald patroon:
ontkenning- boosheid-gevecht aangaan-depressie-aanvaarding.

Rouw kost energie, gun jezelf de tijd om er van bij te komen. Het is hard werken om de geliefde los te kunnen laten en weer op te kunnen staan.

Wanneer jezelf behoefte hebt er over te praten , zoek dan iemand waar je dat mee kan delen. Wegstoppen en negeren helpt niet!

Veel mensen staan er niet zo bij stil om bij rouwverwerking een therapeut in te schakelen maar als een dierbare plotseling wegvalt brengt dit een hele reeks emoties met zich mee, bewust en onbewust.

Na verloop van tijd en dat kan soms zelfs jaren zijn, kunnen er emotionele reacties en of problemen ontstaan die niet te plaatsen zijn (de onbewuste emoties).

Dit kan verdriet zijn die tijdens het rouwproces niet tot uiting is gekomen of door het plotselinge verlies dingen niet heb kunnen uitspreken. In een aantal rouwverwerking sessies gaan we kijken wat hier aan ten grondslag ligt om dit als nog een plek te geven, dit werkt heel bevrijdend en troostend.

Rituelen kunnen je helpen.

Zorg goed voor jezelf: Neem de tijd om te ontspannen, gezond te eten en voldoende te slapen. Ja, ja, ja, ik weet het. Het klinkt zo cliché, maar helaas het is wel waar. Goede zelfzorg kan helpen bij het omgaan met levend verlies. Het is echt belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Echt waar. Het helpt je namelijk niet als je jezelf verwaarloost. Sterker nog, het kan dan langer duren. Gouden tip, maar oh zo moeilijk; 'Zorg goed voor jezelf!'

Een mooie boekentip is het boek Helpen bij verlies en verdriet van rouwexpert Manu Keirse. Het boek heeft verschillende hoofdstukken met verschillende thema's rondom verlies en verdriet. Het is niet bedoeld om van voor naar achter ineens uit te lezen, maar om steeds opnieuw ter hand te nemen bij een hoofdstuk wat aanspreekt of op dat moment relevant is.
Met veel heldere praktijkvoorbeelden is het helpend voor iedereen die met verlies en verdriet te maken heeft.

Zie het proces van rouw, alsof je in een roeibootje zit. Aan de ene kant de peddel van verdriet, aan de andere kant de peddel van het weer oppakken van het leven. Zorg dat deze in balans zijn, dan roei je weer vooruit. Als je alleen met je verdriet peddel roeit, kom je niet vooruit. Als je echter alleen bezig bent met doorgaan met het leven, roei je ook in rondjes. Zorg dat er ruimte is voor beiden, zowel voor verdriet alsook voor het weer oppakken van het leven.

Wat gebeurt er na het sterven...

Openhartig, een doosje met 102 vragen die gaan over afscheid en wat het voor een ieder betekent.

"Het verlies van een dierbare beleeft iedereen op een heel eigen manier. Deze vragen nodigen je uit om met elkaar te delen wat dit afscheid betekent voor een ieder van jullie".

En heeft alles met rouw te maken, de plek die je innam in het gezin.

Oudste dochters: te veel verantwoordelijk, plichtsgetrouw, serieus, voortvarend en zorgzaam.

Nu ben ik zelf geen oudste dochter, maar de jongste.
In mijn praktijk zie ik veel cliënten die oudste dochter zijn en de meeste vriendinnen van mij zijn oudste dochter. Het fenomeen intrigeert mij. In mijn eigen gezin van herkomst hebben de posities die we innamen ingrijpende effecten gehad tot op de dag van vandaag..

Een aanrader dit boek, changing perspectives :-).

Als je een groot verlies meemaakt in je leven, doet dat wat met je identiteit. Je wordt even stil gezet en 'gedwongen' tot nadenken: wie ben ik en wat wil ik. Dat kan een verwarrend, maar ook heel mooi proces zijn. De zoektocht naar jezelf.

Levend-verlies.nl de podcastserie.

Podcast:
De verloren kunst van het rouwen / Een gesprek met Manu Keirse.

*Focus op het hier en nu:** Probeer te leven in het moment en geniet van de kleine dingen in het leven. Hoe snel stap je over kleine dingen heen. Kleine die zo normaal lijken. En hoe vaak kijk je terug naar het verleden? Naar de minder leuke ervaringen en herinneringen of de dingen die jij fout hebt gedaan. Probeer te leven in het hier en nu. Je kunt niet alles van tevoren weten. Dit kan helpen om je te richten op wat je nog wel hebt.

Rouwen

Als je hebt te rouwen om een groot verlies zoals het overlijden van een dierbare, het verlies van je gezondheid of een belangrijke verandering in je leven, geef je zelf de ruimte en tijd om emoties te verwerken. Iedereen rouwt op zijn eigen manier. Er is geen goed of fout.

Belangrijk is dat je toe laat toe dat je hele lijf en je gedachten zegt en voelt. “Ik wil dit niet. Ik wil niet dat dit waar is” Dat is jezelf erkennen als je dit zo voelt.
Voorbij aan: logisch dat je dit niet wilt. Het gaat om volledig toelaten wat er dan is, je geeft jezelf de ruimte. Alle gevoelens en emoties mogen er zijn boosheid, verdriet, schuldgevoel, verwarring, angst, opluchting.

Zoek ook ondersteuning bij vrienden en familie of als dat niet genoeg is zoek dan een professional. Je kan dan ook bij mij terecht.

Rouw is een intense, persoonlijke ervaring die je op elk niveau kan raken: emotioneel, fysiek, mentaal en energetisch. Omgaan met rouw is hart(d) werken. Rouw - arbeid. Hier zijn vijf krachtige tips:

1. Grond jezelf in je verdriet
Gronding is belangrijk om stabiel te blijven, vooral in tijden van emotionele stormen. Visualiseer diepe wortels van wit licht die uit je voeten de aarde in groeien. Dit helpt je om te blijven staan in je verdriet, in plaats van erin te verdrinken. Het zorgt ervoor dat je verdriet kunt doorvoelen zonder je volledig mee te laten slepen. Gronden helpt je om aanwezig te blijven, ook wanneer de pijn zwaar is.

2. Open je hartchakra voor heling
Het hartchakra is de sleutel in het acceptatieproces van verlies. Rouw kan dit chakra verstikken met gevoelens van pijn en gemis. Door je hartchakra bewust te openen, geef je jezelf de ruimte om zowel het verdriet te voelen als liefdevolle herinneringen toe te laten. Een dagelijkse meditatie waarbij je je hart vult met licht kan helpen om die ruimte te creëren. Vraag jezelf af: "Wat heb ik nu nodig om te helen?" en gun jezelf de tijd en ruimte om die behoefte te vervullen.

3. Laat je energie vrij stromen
(Onderdrukte) rouw kan energieblokkades creëren, als de emoties te intens zijn om te begrijpen. De emoties gaan dan vastzitten, bv. in je buik, rond je borstkas of keel. Visualiseer je energie als een stromende rivier en stel je voor dat het verdriet als een golf door je heen stroomt zonder vast te blijven zitten. Dit helpt om emoties te verwerken in plaats van ze op te kroppen. Laat de energie door je lichaam stromen, zodat je fysiek en emotioneel in beweging blijft.

4. Bescherm je energieveld
Tijdens rouw ben je vaak extra gevoelig voor de energieën van anderen. Het is belangrijk om je eigen energieveld te beschermen, vooral tegen ongevraagde adviezen of negatieve invloeden. Visualiseer een gouden bubbel om je heen die je beschermt, zodat je in je eigen rouwproces kunt blijven zonder beïnvloed te worden door de buitenwereld. Dit geeft je de ruimte om je eigen gevoelens te doorleven.

5. Gebruik affirmaties voor zachtheid naar jezelf
In tijden van rouw is het belangrijk om mild voor jezelf te zijn. Gebruik affirmaties die je herinneren aan je kracht en het natuurlijke proces van rouw, zoals: "Ik geef mezelf de tijd en ruimte om te helen" of "Het is oké om te voelen wat ik voel". Door deze affirmaties dagelijks te herhalen, geef je jezelf toestemming om verdrietig te zijn, en ook om verder te gaan in een leven met het gemis.

Heb je het gevoel dat je vastzit in je rouwproces? Of wil je leren hoe je je verdriet op een dieper niveau kunt verwerken en ruimte kunt maken voor de nieuwe situatie? Je bent van harte welkom in mijn praktijk. 💛

Een impactvol verlies vraagt om een nieuwe verbinding met wie of wat je verloren bent. Het gaat immers niet over loslaten maar over anders vasthouden. Een zogenaamd 'linking object' kan helpen in het voelen van die verbinding. Dat kan een sieraad zijn van de overledene, zijn of haar geurtje wat je opdoet of een foto die je met je meedraagt. Het kan je een gevoel van troost of nabijheid geven.

Als je het lastig vind om zelf het gesprek aan te gaan kun je deze gesprekskaartjes gebruiken:
Gesprekskaartjes over rouw, te bestellen bij de EO

In de podcast "Ruimte voor Rouw ", aflevering 5 praat Socioloog Ameline Ansu over burn out en depressie als gevolg van rouw, onvoorwaardelijke steun die vrienden kunnen bieden, over troost vinden in kleine rituelen.
De moeite waard om te beluisteren!

In onze samenleving zijn we vaak gericht op verdergaan en nemen we weinig tijd om te rouwen. Mensen om je heen steunen je vaak in het begin, maar na verloop van tijd wordt dit minder. Maar juist dan heb je vaak behoefte aan ondersteuning en erkenning. Wees niet bang om dit uit te spreken naar je dierbaren.

Gun jezelf de tijd om te rouwen en denk niet dat het na een tijdje over ‘moet’ zijn. Weet dat het verdriet kan blijven, maar dat je op termijn leert omgaan met het verlies en de daarbij horende emoties.

Dit is hét basisboek over rouw. Het rekent af met vele mythes over rouw en verlies en je leert dat rouwen voor iedereen anders is. In dit boek staan verschillende soorten verliessituaties beschreven en ontdek je hoe je met verlies kunt omgaan. Aan de hand van vele voorbeelden leer je hoe rouwen niet gelijkstaat aan afscheid nemen, maar aan anders leren vasthouden.

Ook bevat het boek vele tips voor rouwenden en hun omgeving.
Een aanrader!

In onze praktijk zie ik soms stellen die uit elkaar gegroeid zijn na een miskraam. Vaak doordat ze het heel anders beleefd hebben, er een ander gevoel bij hebben en elkaar hierin niet kunnen vinden. Ze rouwen ieder op hun eigen manier.
Soms mag ik dan de tolk/vertaler zijn, waarbij we kijken naar hun beider verhaal. Naar hun behoeften. Wat ze nodig hebben van de ander. En hoe ze elkaar weer kunnen vinden.
We zijn nou eenmaal allemaal anders. Dus al wat we meemaken, zullen we ook anders beleven. Dat is niet erg, zo lang we ervoor open staan om te horen hoe de ander het beleeft en deze in zijn/haar waarde te laten.

Tips geven voor rouw...........dat helpt niet. Wat wel helpt is ons volledig te openen voor het rouwproces, het diepe gevoel van missen en daarmee gepaard gaande leegte zonder ons met deze gevoelens,ons gevoelsleven te identificeren.

choose, connect en communicate.

Choose staat voor dat je hebt te/mag kiezen wat goed voor jou is. Richt je op alles wat energie geeft, ook al is het heel klein en laat schieten wat energie kost, zoals aanwezig zijn bij familie / vrienden bijeenkomsten waar je te veel prikkels krijgt. Je mag heel egoistisch zijn.

Connect: zoek verbinding op met mensen die er echt voor jou zijn, die je ondersteunen in je verdriet of boosheid en die hun nieuwsgierigheid thuis laten. want dan gaat het over hun en niet over jou

Communicate: vertel wat er in je omgaat, waar je zit, hoe je tegen het verlies aankijkt

A very good book to help processing grief and loss is "When life hits hard" by Russ Harris.
It is a self-help book based on the ACT, Acceptance and Commitment Therapy containing a lot of practical tips easy to follow and implement.

Steeds meer werkgevers betalen mee aan de kosten voor (rouw)therapie. Op deze manier ondersteunen zij jou om te (re)integreren op een manier die aansluit bij jouw tempo. Dit geeft meer kans op een succesvolle terugkeer naar de werkvloer.
Ruimte en begrip voor wat even niet lukt, geeft ook ruimte voor wat wel weer kan.

Vraag je werkgever naar de mogelijkheden, ik maak graag een offerte voor jouw persoonlijke situatie.

Omdat ik ben aangesloten bij beroepsvereniging NFG en koepelvereniging RBCZ komen mijn cliënten in aanmerking voor een gedeeltelijke vergoeding van de kosten. Voorwaarde is een aanvullende verzekering die alternatieve of complementaire zorg vergoed.

Vaak wordt er voor een bepaald aantal sessies een deel van de kosten vergoed.
Kijk op je verzekeringspolis, vraag het na bij je zorgverzekeraar of we kunnen het bespreken tijdens het vrijblijvende kennismakingsgesprek.

Er is geen verwijzing van je huisarts nodig en je betaalt geen eigen risico.

Rouw is een diepe emotionele reactie op verlies. Het omvat een breed scala aan gevoelens zoals verdriet, woede, verwarring, en soms zelfs schuldgevoel. Het is belangrijk om te beseffen dat rouwen geen lineair proces is – het kent pieken en dalen, goede en slechte dagen.

Hoe kun je omgaan met rouw?

Geef jezelf de tijd: Er is geen 'juiste' tijdlijn voor rouw. Sta jezelf toe om op je eigen tempo te helen.

Praat erover: Het delen van je gevoelens met vrienden, familie, of met een therapeut kan verlichting bieden.

Zelfzorg: Zorg goed voor jezelf door gezond te eten, voldoende te slapen en fysiek actief te blijven.

Herinner en eer: Het kan troostend zijn om herinneringen te koesteren en rituelen te volgen die je verbonden houden met wat je hebt verloren.

Wees geduldig met jezelf: Het is normaal om een breed scala aan emoties te voelen. Wees lief voor jezelf en erken je gevoelens.

Rouwen is persoonlijk: Iedereen rouwt anders en dat is oké. Vergelijk jouw proces niet met dat van anderen en wees geduldig met jezelf.

En onthoud: Jij bent niet alleen: Als je je overweldigd voelt, weet dan dat het oké is om hulp te vragen. Praat met iemand die je vertrouwt. Merk je dat dat je niet voldoende ondersteunt of verder helpt? Dan kan hypnotherapie kan een waardevol hulpmiddel zijn om je te helpen navigeren door je verdriet en weer balans te vinden.

Wees geduldig met jezelf: Het is oké om jezelf de tijd te geven om te rouwen en te genezen. Wat we vaak doen is onszelf onder druk zetten. Ik wil nu van deze vervelende gevoelens af. En dat is logisch. Want je rot voelen is niet fijn en daar willen we allemaal zo snel mogelijk vanaf. Maar verwacht niet dat je meteen weer helemaal jezelf bent. Dit heeft soms tijd nodig. Wees dus geduldig met jezelf. En een beetje lief voor jezelf.

Op het moment dat je een ingrijpend verlies meemaakt verlies je niet alleen feitelijk iets of iemand, maar ook dat wat nog had kunnen zijn. Plannen voor de toekomst, wensen, doelen om naar toe te werken.
De toekomst is een script wat we zelf schrijven, het beeld wat we zelf creëren. Door dat ingrijpende verlies moeten we ook dit script herschrijven. Nieuwe beelden en dromen maken want het oude past niet meer.
Een gezond rouwproces draagt daar aan bij.

Lukt het jou om een nieuw script voor de toekomst te schrijven?

bij het verlies van iemand die je lief hebt, ontstaat het gevoel van het verliezen van een deel van jezelf. Alsof een deel van jezelf geamputeerd is. Net als iedere wond vraagt dit tijd en liefdevolle verzorging om te kunnen helen. Dus wat helpt jou om mild te zijn naar de pijn die jij voelt?

Rouwcoach Joke Roelfsema schreef zes jaar na het plotselinge overlijden van haar zoon het boek 'Wat is er gebeurd?' Over zijn laatste momenten, de zoektocht naar antwoorden, wat het betekent te rouwen en hoe je je veerkracht kunt vergroten.

Het is een persoonlijk verhaal van een moeder die alle facetten van het rouwen langs laat komen; hoe de dagen door te komen, hoe om te gaan met werk en uiteindelijk weer beginnen met werken, hoe te rouwen samen met haar partner en haar dochter. Het laat zien hoe ze aandacht leert geven aan het verlies en voorzichtig weer ruimte te ervaren voor het leven dat ook doorgaat.

Schrijfster en psycholoog Nancy Tromp over haar boek Uitgesproken:

"In 2017 overleed mijn man Peter Boef. Samen met de drie kinderen waarvan de jongste 16 jaar was, bleef ik achter. Geen idee wat me allemaal te wachten stond. Niet alleen mijn man, maar mijn hele fundament ontbrak. De samenhang in het gezin was minder, mijn rol als opvoeder veranderde, mijn ambitie verdween. Ik kreeg zorgen over de toekomst. Het leek alsof alle facetten van mijn leven werden aangeraakt. Toch had ik weer keuzes, kon ik mezelf opnieuw uitvinden en heb ik weer mijn weg kunnen vinden. Voor altijd het gemis met me meedragend, maar wel weer een betekenisvol leven."

Onlangs sprak ik met een vader over het verlies van zijn dochter. Over hoe zijn rouw er uit zag en hoe hij er mee omging. Hij gaf aan intens verdrietig te zijn en ook dat hij de behoefte had om intens verdrietig te blijven. Hierover doorpratend kwam hij er op uit dat hij bang was, bang dat als hij zijn rouw los zou laten, hij ook zijn dochter los zou moeten laten. Door de rouw en het intense verdriet voelde ze nog zo dichtbij.
Dit besef was heel helpend. Hierdoor konden we kijken naar andere manieren om haar dichtbij te houden of te halen.

Herken jij dit?

Als je over rouwverwerking en verlies praat, gaat het vaak over het verliezen van een dierbare. Dat is echt anders als ik praat over levend verlies. Wat is levend verlies? Jij of iemand in jouw omgeving maakt iets mee of krijgt iets wat een enorme impact heeft op jouw leven. Dat verlies gaat gepaard met verdriet en is oneindig. Ook wel levenslange rouw. Zoals het verliezen van mobiliteit; je mist een arm, zit in een rolstoel of krijgt een ziekte (bijvoorbeeld kanker of een vorm van dementie) Verliezen van autonomie, omdat jij jezelf niet mag of kan zijn. Het gevoel van veiligheid verliezen, omdat je binnen jouw relatie regelmatig voor de gek wordt gehouden of een tik ontvangt. Maar het kan ook het leven zijn met iemand die een ziekte, een beperking of een verslaving heeft. Iemand is niet overleden, maar heeft wel een verlieservaring voor betrokkenen tot gevolg. Dat is vervelend, maar wel heel normaal. Wat het precies betekent voor ieder mens is moeilijk vast te stellen of te vangen in één zin. Net als DNA, een vingerafdruk of jouw normen en waarden is ook de invulling van ‘levend verlies’ voor ieder mens anders en uniek.

Vind steun bij lotgenoten: Zoek naar steungroepen of online forums waar je ervaringen kunt delen en begrip kunt vinden bij mensen die hetzelfde doormaken. Het is soms best lastig om gelijkgestemden te vinden. Of iemand die echt goed kan luisteren. Echt luisteren is een vak apart. Daarom helpt het om mensen te ontmoeten die een soortgelijke ervaring hebben. En samen te praten, samen te delen en elkaar te ontmoeten. Je bent namelijk niet de enige... Maar ik kan me voorstellen dat het soms wel zo voelt.

Als je over rouwverwerking en verlies praat, gaat het vaak over het verliezen van een dierbare. Dat is echt anders als ik praat over levend verlies. Wat is levend verlies? Jij of iemand in jouw omgeving maakt iets mee of krijgt iets wat een enorme impact heeft op jouw leven. Dat verlies gaat gepaard met verdriet en is oneindig. Ook wel levenslange rouw. Zoals het verliezen van mobiliteit; je mist een arm, zit in een rolstoel of krijgt een ziekte (bijvoorbeeld kanker of een vorm van dementie) Verliezen van autonomie, omdat jij jezelf niet mag of kan zijn. Het gevoel van veiligheid verliezen, omdat je binnen jouw relatie regelmatig voor de gek wordt gehouden of een tik ontvangt. Maar het kan ook het leven zijn met iemand die een ziekte, een beperking of een verslaving heeft. Iemand is niet overleden, maar heeft wel een verlieservaring voor betrokkenen tot gevolg. Dat is vervelend, maar wel heel normaal. Wat het precies betekent voor ieder mens is moeilijk vast te stellen of te vangen in één zin. Net als DNA, een vingerafdruk of jouw normen en waarden is ook de invulling van ‘levend verlies’ voor ieder mens anders en uniek.

Erken je gevoelens: Het is belangrijk om je gevoelens van verdriet, boosheid en frustratie te erkennen. Het is normaal om te rouwen om het verlies van verwachtingen en dromen die mogelijk niet zijn uitgekomen. Het wegstoppen van deze gevoelens en gedachten zorgt er vaak voor dat je er later meer last van kan gaan krijgen. Het klinkt raar, maar ga je dit proces niet uit de weg. Ook al lijkt dat soms prettiger te voelen... Op korte termijn is dat misschien ook, maar op lange termijn vaak niet.

Rouw ontstaat na het verlies van iets of iemand die je dierbaar is. Daarmee is het als het ware de prijs die we betalen voor liefde of een betekenisvolle verbinding. Als het niet zo belangrijk voor je was dan zou het verlies je ook niet zoveel raken.
Een gezond rouwproces leert je enerzijds het verlies te verweven in je verdere leven. Tegelijk brengt het je in contact met het waardevolle van jullie verbinding. De liefde, de betekenis. Daardoor kan het een bron van troost en kracht zijn.

Het verlies van je dierbare maakt dat je in de meest stressvolle tijd van je leven beland.
Het verlies zet je hele leven op z'n kop en waar je eerder kon terugvallen op dagelijkse routines blijft daar in het begin niet veel van over. Gewone dingen zoals eten, boodschappen doen en werken lijken bij een vorig leven te horen.

Weet dat dit normaal is bij een rouwproces. Als je je zorgen maakt of het allemaal nog wel goed gaat kun je bij de (praktijkondersteuner van de) huisarts terecht om met je mee te denken en je gerust te stellen. Soms denken zij dat er meer ondersteuning nodig is en dan kun je terecht bij een rouwtherapeut.

In mijn praktijk geef ik aandacht aan die dagelijkse dingen en hoe je je stresssysteem geleidelijk aan weer tot rust brengt en weer vertrouwen terugkrijgt in je eigen kunnen. Je leert een nieuwe balans te vinden tussen doorléven van het verlies en weer deelnemen aan het leven dat ook doorgaat. Het is nooit het een of het ander, die beide kanten mogen aan bod komen.

Als je je door de lange inleiding worstelt (of sla dat over), heb je een makkelijk te lezen en toegankelijk boek over waar je mee te maken krijgt als jonge weduwe. De schrijfsters hebben op 25- en 30-jarige leeftijd allebei hun partners verloren door zelfdoding waardoor dit zeker herkenbaar zal zijn als je in een soortgelijke situatie zit.

Hun luchtige no-nonsense manier van rouwend door het leven gaan en levend door de rouw heengaan geeft een inkijk in hun leven en handvatten hoe dit voor henzelf en voor familie en vrienden ietsje minder zwaar wordt.

De grootste boodschap: je bent niet alleen en alles is oké!

Rouw is complex en kan een enorm intense ervaring zijn. Ieder doet dit op zijn of haar eigen manier. Je neemt afscheid van een dierbare, van een huisdier, van jouw gezondheid of van een toekomstbeeld. Rouw is een breed begrip.

Maar zit je er midden in? Dan helpt het om de bijkomende gevoelens in jezelf te erkennen. Dat kan gaan over hevig verdriet, boosheid, maar ook verwarring of een schuldgevoel kan je voelen. Maak ruimte voor deze gevoelens. Het voelt niet altijd fijn, maar probeer deze emoties te ervaren zonder oordeel. Erken dat de gevoelens er zijn en sta ze toe.

Er is geen 'juiste' manier van wouwen. Ieder verwerkt verlies op zijn of haar eigen manier. Het is oké.

met ondertitel: thuiskomen in het Land van Rouw, van Riet Fiddelaers-Jaspers en Sabine Noten.
Dit boek geeft woorden aan je verlies. Je bent er niet alleen mee.

Je lijdt niet omdat je pijn hebt van de nare ervaring je hebt gehad, maar je lijdt omdat je weigert de pijn te aanvaarden. Je hebt weerstand voor wat er met je gebeurd is.
Trauma en alles wat er gebeurd is kan je doen voelen alsof het licht in jou van binnen voor goed is verdwenen en dat het niet meer aan zal gaan. Het licht van verbinding, het licht van de liefde, het licht van de aanwezigheid.
Het lijden kan zo legitiem voelen dat je niet vrolijk mag zijn. Het voelt alsof je jezelf verraad als je vrolijkheid zou toelaten.
Het doet pijn maar wat trauma heeft gecreëerd is niet dat iets pijn doet maar we weten niet hoe we met de pijn kunnen zijn. Dus we bouwen allerlei verdedigingsmechanisme daar tegen. We sluiten onze harten, we proberen te veel te doen om dingen op te lossen, we nemen te veel verantwoordelijkheid of we ontkennen verantwoordelijkheid helemaal. We proberen onszelf te beschermen zodat niemand meer ons pijn kan pijn. Dus het is een wond die gevoelig is en ontzettend veel pijn doet als je het aanraakt of het is een litteken dat hard is geworden en als je het aanraakt dan voel je niets. Het is een harde huid die niet flexibel is.
Trauma is niet wat er met jou is gebeurd maar trauma is de wond die je onderhoudt.
Dat is goed wat deze wond kan je genezen wanneer je wilt. Want de essentie van trauma is een dis-connectie van jezelf. En jij kan leren om weer in verbinding te komen met jezelf door contact te maken en een nieuwe relatie met jezelf op te bouwen. Er is een weg en er is hoop!

In dit persoonlijke boek onderzoekt Dirk De Wachter hoe we in de moeilijkste momenten troost kunnen vinden.

"Wat ik zelf heb meegemaakt, doet me nadenken over de vraag:
als een mens in de miserie zit, wat helpt dan?
Wat doen we wanneer het noodlot ons treft?
Waar vinden we troost?
Het antwoord kun je in enkele woorden samenvatten:
in de aanwezigheid van de ander.
Dat is de basis."

Een prachtige gedichtenbundel over afscheid nemen. Over verlies, in het klein en in het groot. Over missen en raken.

Van Merel Morre.

Herken je dat, dat mensen gaan 'bepalen' welk verdriet of gemis erger is? Of het erger is om een kind te verliezen dan dat je een partner verliest? Of een partner erger dan een ouder?
Ik vind dat je dat allemaal niet kunt vergelijken, tenzij je het allemaal zelf hebt meegemaakt. Dan pas kun je voelen wat VOOR JOU erger is. Als het echter gaat om verschillende mensen die een ander verlies meemaken, dan kun je dat helemaal niet vergelijken. Het gaat erom wat jij meemaakt, waar jij mee te dealen hebt en hoe zwaar dat voor jou weegt. Hoe groot de impact voor jou is op jouw leven.
Laten we stoppen met meten en vergelijken wat erger is en luisteren naar elkaar. Luisteren naar wat de impact is en wat de ander nodig heeft.

Podcast: Manu Keirse en Riet Fiddelaers-Jansen
You Tube: verlies van broer of zus

Het verlies van een broer of zus is vaak een vorm van een niet erkend verlies.
Het is vaak een verlies van één van de langste relaties die je in je leven hebt. Er is een sterke verbondenheid. Deze herinneringen komen naar boven als er een broer of zus wegvalt.

Gun jezelf plezier. Je hoeft niet ineens hele dagen achter je pc te zitten op zoek naar werk. Bouw vaste momenten in waarop je op zoek gaat naar werk en zorg daarnaast voor afleiding. Ga iets leuks doen en je zult zien dat je daarna weer met meer energie en met nieuwe inzichten je zoektocht hervat

Stop met jezelf verwijten maken. Neem de situatie zoals deze is en stop geen energie meer in zaken die je niet kunt veranderen. Praat erover. Schaam je niet voor de situatie en gooi het open. Je zult zien dat mensen dan eerder bereid zijn om je te helpen. Alleen al omdat ze dan weten hoe het echt met je gaat. Je netwerk is heel belangrijk!

Een intens rouwproces kan dezelfde klachten geven als een depressie of burn-out. Denk dan bijvoorbeeld aan extreme vermoeidheid, geheugenproblemen, concentratieproblemen, slaapproblemen, verandering in eetpatroon, moeite met meerdere dingen tegelijk oppakken, gebrek aan overzicht, geen zin om iets te ondernemen.
Het grote verschil is dat rouw ontstaat na het verlies van iets of iemand die je dierbaar is. Daarmee is het een hele normale reactie en geen ziektebeeld. Het vraagt daarom ook niet om diagnostiek of behandeling maar juist om het normaliseren van dat wat je voelt en ervaart. Rouwtherapie kan hierbij helpen.

Rouwen is hard werken. Er zijn vele soorten rouw, je kunt rouwen om het verlies van een dierbare, om het verlies van je relatie, gezondheid of je baan.

Je gaat verschillende fasen van rouw door,
-ontkenning, het niet kunnen geloven dat dit gebeurt, aanvaarden van het verlies
-voelen van de pijn
-aanpassen aan de nieuwe situatie
-opnieuw leren genieten van de nieuwe situatie.

Soms lopen deze fasen dwars door elkaar heen, dit kan erg verwarrend zijn. Het is fijn als je vrienden, familie of collega's hebt die jou kunnen steunen, naar je verhaal luisteren en er voor jou kunnen zijn. Dit is erg belangrijk, want rouwen doe je niet alleen, in verbinding met anderen kunnen je emoties stromen, ook al voelt dit niet altijd prettig.

Geef daarom aan wat jij nodig hebt, ook als mensen jou allerlei ongevraagde adviezen geven, je mag dan rustig zeggen dat je daar niet op zit te wachten, maar dat je het fijn vindt als iemand er gewoon voor jou is.

Soms is je netwerk niet voldoende en is professionele hulp hierbij nodig, zoek dan hulp bij een therapeut die ervaring en kennis heeft over rouw.
Want rouwen doe je niet alleen.

#Rouw-Wat als je de belangrijkste persoon in je leven verliest?
Waar wacht je op? Psyned-psychologen

Vingerafdruk van Verdriet
Door Manu Keirse
Het is niet alleen geschreven voor mensen die het moeilijk hebben, maar ook voor de mensen van wie ze steun verwachten.
Een handzaam boekje wat ook fijn kan zijn om iemand kado te doen.

Rouwverwerking heeft tijd nodig en ieder doet dit op zijn eigen manier. In het verleden werd, en nu soms nog steeds, hier vaak niet echt bij stil gestaan. Het leven gaat door. Snel weer tot de orde van de dag. Ook kan schaamte of schuld een rol spelen waardoor verwerking niet mogelijk is.

Onvoltooide rouw bij een miskraam, abortus of een overleden broertje of zusje kunnen tot problemen of klachten in het hier en nu leiden. Zoals moeite hebben met verbinding met een volgend kind; het gevoel zwaar belast te zijn/te moeten leven voor twee; depressiviteit; gevoel van schaamte of schuld;  gevoel van eenzaamheid en gemis. Ga hier dus niet te snel aan voorbij en zorg dat je hier alsnog bij stilstaat.

Met een sessie familieopstellingen op tafel kan ik je hierbij helpen. Hierdoor kun je 1 op 1 zonder allemaal mensen om je heen alsnog een familieopstelling doen en brengt dit bewustzijn, verwerking en aanvaarding.

Nevelen van verdriet bevat brieven over rouw van onder anderen Nick Cave, Rainer Maria Rilke, Charlotte Brontë, Albert Einstein, Ernest Hemingway en Virginia Woolf. Schrijvers, denkers en kunstenaars die woorden geven aan iets wat vaak niet te beschrijven is.

'Als we liefhebben, is verdriet onvermijdelijk. Dat is de afspraak.' - Nick Cave

Als je in rouw bent, is het soms heel lastig om goed voor jezelf te zorgen. Om te voelen wat of wie je nodig hebt en daarnaar te handelen.
Een aantal basisprincipes die in het leven altijd helpend zijn, zijn dat des te meer in tijden van rouw:
- Accepteer je emoties:
Rouw brengt veel emoties met zich mee. Het helpt niet deze te onderdrukken. Accepteer voor jezelf dat emoties er bij horen en gezien willen worden.
- Beweeg, zoek de natuur op.
Lichamelijke activiteit en de natuur kunnen heilzaam zijn voor zowel je fysieke als mentale welzijn. Maak een wandeling, doe aan yoga of zoek een andere vorm van lichaamsbeweging die bij je past. De frisse lucht en beweging kunnen een positieve invloed hebben op je gemoedstoestand.
- Neem voldoende rust
Rouwen kost veel energie. Het kan ook invloed hebben op je slaap. Luister naar je lijf en neem voldoende rust om even tot jezelf te komen.

Negatieve ervaringen met hechting in de kinderjaren kunnen problemen opleveren met latere relaties, de persoonlijkheidsontwikkeling en daarmee ook rouw in het latere leven. Bowlby gaf aan hoe wij vanuit onze hechting uiteindelijk gevormd worden in het aangaan van relaties. Over het in verbinding gaan met anderen en hoe wij naar onszelf en de wereld ervaren. Binnen deze basisveiligheid worden een aantal belangrijke zaken vormgegeven:

• Plek; hoe neemt de persoon zijn ruimte in? Hoe veilig voelt de persoon zich in zichzelf zijn?
• Steun; hoe gesteund voelt de persoon zich; kan hij steun vragen en ervaren?
• Voeding; Hoe kan de persoon letterlijk en figuurlijk voor zichzelf en anderen zorgen?
• Bedreiging; Voelt de persoon zich veilig? Kan hij geweldloos met zichzelf en anderen omgaan?
• Adequate grenzen; Kan de persoon zijn/haar grenzen aangeven? En die van anderen respecteren?
• Spiegeling; Kan de persoon zich serieus genomen, gerespecteerd en gezien voelen, anderen serieus nemen, respecteren en zien?

Het boek 'Mama, ik kom jou wel troosten' van Brigit Nieuwenstein over rouwverwerking na het verlies van een baby voor de ouders, bestaande kinderen en kinderen die na het verlies geboren worden. Het boek is een mooie combinatie van de ervaringen van de auteur zelf als psychologische informatie over de gevolgen voor het hele gezin. Een aanrader dus voor iedereen die te maken heeft (gehad) met een overleden kind of broertje of zusje.

Voor rouwen zijn er geen regels. Rouw is per mens, per situatie en per relatie anders. Wees lief voor jezelf en gun jezelf de tijd en het verdriet.

Als psycho-educatie vertel ik mijn clienten over de fases van rouw.
Ontkenning, boosheid, vechten, het dal (depressie), acceptatie en zingeving die daarop volgt.

Ook deze fases zijn persoonlijk maar ik zie dat het houvast geeft in een verdrietige wereld die de client overspoelt.

Podcast:
Het uur met rouwexpert Manu Keirse

"Rouw is rauw" wordt wel gezegd. Het is pijnlijk om door een rouwproces te gaan. Maar het doorvoelen van rouw is wel noodzakelijk om een verlies (of dat nu van een persoon, een cariere of gezondheid is) te verwerken.

Soms zijn er bijkomende zaken die het rouwen bemoeilijken - een verlies met hele vervelende omstandigheden, als het overlijden zelf een hele nare herinnering geeft, etc. Dan kun je als het ware vast komen te zitten in je rouw proces. Er is als het ware een traumatische ervaring bijgekomen.

EMDR is een kortdurende trauma therapie die daarbij heel goed kan helpen om die bijkomende zaken te verwerken. En daardoor kun je dan weer wat beter in je rouwproces komen. Vaak bemerk je al verbetering na 2 á 3 sessies.

Vergeetachtigheid en fouten maken zijn normale zaken in een rouwproces. Dit geldt ook voor een gebrek aan concentratie en "onhandig" gedrag. Wees vriendelijk en geduldig naar jezelf. Dit is niet fijn, maar het zijn verschijnselen die erbij horen. Je normale concentratie en focus zullen weer terugkomen wanneer je verder bent in je proces.

Rouw is een zwaar en uitputtend proces, zowel lichamelijk als emotioneel. Daarom is het meer dan ooit belangrijk om momenten van rust in te bouwen. Daarnaast is routine belangrijk, om wat ruimte te vinden in de wanorde om je heen is het goed om terug te kunnen vallen op een bekende regelmaat. Je hele leven staat op zijn kop en er zullen belangrijke veranderingen kunnen komen. Probeer daarom beslissingen en veranderingen die niet nodig zijn uit te stellen.

De Amerikaanse psycholoog William Worden ging niet uit van vaste fasen, maar taken die de rouwende doorloopt. Niet voorschrijvend bedoeld, maar om richting te geven aan wat het rouwproces kan inhouden. De ene taak kost meer tijd, er is geen vaste volgorde, taken kunnen door elkaar heen lopen:

1. het aanvaarden van de realiteit van het verlies.
2. de pijn van het verlies doorleven.
3. je aanpassen aan een nieuw leven waarin de overledene niet langer aanwezig is.
4. de overledene een plek geven en de draad van het leven weer oppakken.

Ook dit model wil houvast bieden en je een actievere rol geven dan bij de rouwfasen waar je passief doorheen zou gaan.

De Zwitserse psychiater Elisabeth Kübler-Ross beschreef in 1969 de fasen waar iemand doorheen gaat die weet dat hij gaat overlijden:
Ontkenning, woede, onderhandeling, depressie en uiteindelijk aanvaarding.
In de jaren erna is het model een eigen leven gaan lijden, misschien wel omdat er behoefte was aan houvast. Want rouwen maakt onzeker, het kan dan fijn zijn om grip te hebben over wat je te wachten staat en welke fasen je te doorlopen hebt.

In mijn opleiding voor verlies- en rouwtherapie leerde ik nieuwe modellen over rouwen, die meer ruimte geven om het op een persoonlijke manier te beleven. Toch heeft het voor mij wel enige waarde, omdat het begrip kan geven over de tegenstrijdige emoties die voor kunnen komen. Maar het is nooit voorschrijvend bedoeld, dat de fasen elkaar opvolgen en er uiteindelijk een eind aan het rouwen komt. Dat is niet wat ik zie in mijn praktijk, sommige mensen ervaren geen ontkenning of boosheid.

Fijn om er iets in te herkennen, maar behulpzamer is om jezelf toe te staan om te rouwen zoals het komt en de rouw te volgen in plaats van een model te volgen.

‘De tijd doet niets voor jou,’ zegt emeritus-hoogleraar verliesverwerking Manu Keirse.

Wat jij dóét in die tijd, daar gaat het om. Net als een fysieke wond moet je rouw zorgvuldig verzorgen en aandacht geven. Laat je alleen de tijd verstrijken, dan kun je verstarren en je levenslust verliezen. Je evolueert niet en daar kunnen zelfs latere generaties nog last van hebben.’

Je hebt de tijd natuurlijk wel nodig, daar komt de uitspraak vandaan. ‘Waarmee je aan de slag kunt, is het onder ogen zien van de realiteit. En het aanvaarden van de pijn, je aanpassen aan de nieuwe situatie en vervolgens opnieuw leren genieten – mét de herinneringen aan de ander. Het einde van het rouwproces is niet loslaten, maar anders vasthouden.’

Pijn ervaren is lastiger dan het klinkt en zelfs het herkennen van pijn is soms moeilijk. Pijn kan zich fysiek uiten, maar ook in vermoeidheid, vergeetachtigheid of schuldgevoel. Je hebt het te nemen zoals het komt, maar ook anderen spelen een rol in deze ‘rouwarbeid’.

Je kunt (als omgeving) helpen door die gevoelens van verdriet, pijn en gemis te erkennen. Als iemand vraagt wat nu zo moeilijk valt, kun je erover praten. Dan komt de herinnering boven en dat helpt naar de volgende stap.’

Het is jammer dat er in onze samenleving zo weinig kennis is over verdriet en hoe we elkaar kunnen steunen. Vaak wil de omgeving gelijk oplossen en helpen dat de getroffene dóór kan ..

Elk rouwproces is anders. De intensiteit hangt af van de wijze en het moment van verlies, of je het zag aankomen en hoe sterk de band was. Een verre tante was misschien toch buitengewoon belangrijk voor jou, en dat laatste vriendje paste misschien stiekem al niet meer in je leven....

En op sommige momenten komt het verdriet gewoon weer even terug en dat is ook helemaal niet erg. ‘Het zou pas écht erg zijn als dat niet zo was, want dan had diegene niets voor je betekend. Dat deed ie wel en daarom is het gemis of de pijn er nog. diegene is alleen verhuisd. Van de buitenwereld naar je hart.’

Houd de mooie herinneringen levend... dan raak je nooit écht kwijt.

Praat niet over rouw verwerken .. maar over rouw overleven. Je wilt de verlorene niet kwijt raken.. je wilt wel verder kunnen leven, al weet je eerst niet hoe...
Zie het als een verhuizing, van de buitenwereld naar je binnenwereld
.. naar je hart
En elk rouw proces volgt daarin zijn eigen pad, praat niet over 'tijd heelt alle wonden' rouw vraagt aandacht en liefde van de omgeving.

M@rion

Gaat dat samen? Rouwen en werken? Ik denk van wel.
In een wereld die op zijn kop staat als je een groot verlies hebt meegemaakt, kan werk juist die factor zijn die hetzelfde is gebleven. Ook al ben jij veranderd. Werk kan zorgen voor structuur, voor sociale contacten met collega's, voor afleiding.
Wel is het belangrijk om in gesprek te gaan met je werkgever om afspraken te maken. Kijk daarbij naar je uren: is het nodig om deze flexibel(er) in te vullen? Naar taken: kun je je oude taken oppakken of is het tijdelijk nodig om hier wat in te wijzigen? Bijvoorbeeld omdat je je minder goed kunt concentreren?
Wat als je een slechte dag hebt? Is er dan een plek waar je je even terug kunt trekken? Is er iemand met wie je even samen kunt zitten, een soort buddy?
Blijf met elkaar in gesprek om de gemaakte afspraken te evalueren en eventueel bij te stellen.

Ga naar mensen toe, praat niet over je eigen ervaringen, ga niet vergelijken want je kunt verlies niet wegen of meten. Mensen in rouw hebben er behoefte aan steeds hun verhaal te vertellen aan iemand die hen niet onderbreekt en geduldig wil zijn. Ze willen worden gehoord zonder raad of wijze uitspraken! Vertel wat de overledene voor jou heeft betekend.

Houdt er rekening mee dat overleven na verlies zware arbeid is, die erg belastend is voor lichaam en geest. Je kunt er doodmoe van worden. Gun jezelf voldoende rust en voel je niet schuldig als je 'gewone' taken niet afkrijgt.

De podcast Lichtval met Brigit Nieuwenstein, bespreekt diverse situaties waar er een baby is gestorven. Ze interviewt meerdere ouders van een doodgeboren kindje maar ook de impact die dat heeft op broertjes en zusjes. Een aanrader om zowel professionals als lotgenoten te horen over het proces en de gevolgen van het verlies van je baby.

We rouwen om zichtbare en onzichtbare verliezen in ons leven.
De onzichtbare verliezen zoals o.a. een onvervulde kinderwens, het leven met ziekte. Het onzichtbare verlies, wat vaak maar door weinig mensen wordt gezien blijft aanwezig in je leven. Het verdriet blijft, maar de omgeving heeft er vaak weinig oog voor.

Bij onzichtbaar verlies is het voor veel mensen een zoektocht met wie en hoe ze dit kunnen delen. Want hoe deel je dat, hoe rouw je?

Als therapeut kijk ik graag met je mee wat de betekenis is van jouw verlies en hoe je verder kunt leven met de verliezen die er zijn.

🎬 zoek op youtube naar interview van Rogier van Bemmel met Manu Keirse.
📗 Helpen bij verlies en verdriet, een gids voor het gezin en de hulpverlener
Manu Keirse

Rouwdeskundige Manu Keirse spreekt over rouwarbeid na een groot verlies. Dat klinkt als hard werken en dat is het ook.
Elk rouwproces is uniek omdat elk verlies uniek is. Steun en begrip vanuit je werk voor jouw rouwproces is erg belangrijk om weer terug te keren naar je werk. Je werk kan een houvast of een last voor je zijn, vaak is het beide.

Daarom is het zo belangrijk dat je leidinggevende en je collega's begrijpen dat je je rouwproces niet even 'uit' kunt zetten. Het is dag en nacht bij je en je kunt je erg onzeker voelen als je weer begint met werken.
Veel rouwenden merken concentratieverlies, verminderde interesse in het werk en ook vaak fysieke klachten zoals hoofdpijn, nek- en schouderklachten.

Keer terug naar het werk in kleine stappen waardoor je weer vertrouwen kunt krijgen, terwijl er nog niet verwacht wordt dat je de verantwoordelijkheid alweer kunt dragen.
Een rouwtherapeut kan je hierbij ondersteunen en je helpen je grenzen te ontdekken en rustig aan te verleggen en kan de brug zijn naar de werkgever of arbo-arts.

Als je een groot verlies hebt meegemaakt is steun uit je omgeving erg belangrijk. Je hebt mensen om je heen nodig waar je je verhaal keer op keer bij kwijt kan en die je steunen als je het moeilijk hebt.

Jouw verlies heeft meestal ook impact op je familie en vrienden, zij zijn daardoor ook geraakt. Het is niet altijd makkelijk om je gevoelens van teleurstelling, schuldgevoelens of opluchting te delen met mensen die dichtbij je staan. Je wilt hen niet weer belasten met jouw last.

Een rouwtherapeut luistert zonder oplossing én zonder oordeel en is er helemaal voor jou. Als je je niet altijd begrepen voelt kan het zo fijn zijn om eens met iemand te praten die je kan helpen alle tegenstrijdige en verwarrende gevoelens te duiden. Je krijgt hierdoor meer begrip voor jezelf en voor de ander die er graag voor je wil zijn.

Gun jezelf de tijd om het verlies te verwerken. Beleef het bewust, geef het verdriet de ruimte. Als je het probeert weg te drukken komt het later terug.

Stop met jezelf verwijten maken. Neem de situatie zoals deze is en stop geen energie meer in zaken die je niet kunt veranderen.

Praat erover. Schaam je niet voor de situatie en gooi het open. Je zult zien dat mensen dan eerder bereid zijn om je te helpen. Alleen al omdat ze dan weten hoe het echt met je gaat. Je netwerk is heel belangrijk!

Gun jezelf plezier. Je hoeft niet ineens hele dagen achter je pc te zitten op zoek naar werk. Bouw vaste momenten in waarop je op zoek gaat naar werk en zorg daarnaast voor afleiding. Ga iets leuks doen en je zult zien dat je daarna weer met meer energie en met nieuwe inzichten je zoektocht hervat.

Het maakt niet uit welke problemen je hebt. Ongemak is onderdeel van ons contract met het leven. Ongemak helpt ons om te groeien en onze problemen te overtijgen. Kijk het probleem in de ogen. Het probleem zegt niks over jou, we lopen allemaal het risico om hetzelfde probleem te hebben als jij. We zijn allemaal mensen. Want het probleem is het probleem en jij bent jij. Dus ONTWAAK uit je trance en wees bewust van jezelf, jij degene die dat probleem heeft, degene die het ervaart. Er is verder niks aan de hand met jou. Bewustzijn heelt. Haal diep adem. De eerste stap naar beter is adem halen. Hier komt de oefening: Ga elke dag 3 keer op verschillende tijdstippen 6 keer ademhalen in 1 minuut. Jij mag zelf bepalen hoe lang de in en de uitademing is zolang je maar 6 keer ademt in 1 minuut. Doe deze oefening elke dag 3 keer gedurende 3 maanden en stuur mij daarna een bericht.
Veel succes!

Van missen krijg je het koud. En wat rouw nog meer met je lijf doet.

Over fysieke klachten bij rouw, kernemoties, huidhonger, helpende en niet-helpende rouw, verschillende soorten herinneringen, hulptroepen bij rouw, wat onze tranen ons vertellen en nog veel meer.

Dit boek leen ik regelmatig uit aan mijn cliënten die hier wat over willen lezen, het helpt om herkenning te vinden in waar je zelf geen woorden voor hebt.

In Nederland hebben we vaak nog het idee dat rouw na een jaar wel over is. Dan hebben we immers alles wel weer een keer meegemaakt.
Maar niks is minder waar. Vaak horen wij van mensen dat het tweede jaar als zwaar wordt ervaren. De aandacht vanuit de omgeving is minder. Het besef dat iemand er echt niet meer is, dringt meer door.
Rouw gaat niet over. Je neemt het de rest van je leven met je mee.

Geldt dit ook voor jou? Maak het bespreekbaar. En als het je niet lukt om hier je weg in te vinden, aarzel niet om hulp in te schakelen.