Tips bij rouwverwerking

- 'Als ik iets kan doen, hoor ik het graag' zeggen.

- Niets van je laten horen.

- Het onderwerp negeren.

- Invullen voor de ander wat hij of zij nodig heeft,

- Adviezen en oplossingen geven over hoe iemand moet rouwen.

- Zeggen dat het vanzelf minder wordt of op een andere manier het verdriet relativeren.

- De stilte doden met allerlei vergelijkbare verhalen of bespiegelingen.

- Vergelijken met ander verdriet.

- Uitgebreid over je eigen verdriet gaan vertellen.

Geen mens is zo aanwezig als de persoon die wordt gemist. Altijd en overal waar je gaat, loopt de ander met je mee. Je bent nooit meer alleen en toch voel je je verloren. Leven is verworden tot ronddolen in een wereld waar alle oriëntatiepunten zijn weggevallen. En waar het verdriet uit elke hoek tevoorschijn kan springen.

Wanneer je kind sterft, ben je niet geholpen met: ‘Je moet vooruit, denk aan je andere kinderen.’ Wanneer je na vijfenveertig jaar samenzijn je partner verliest, is het geen troost te horen dat je samen toch zoveel mooie jaren hebt gehad.

Het gemis wordt niet automatisch lichter met de tijd, maar kan na maanden juist zwaarder worden. De werkelijkheid dringt nu pas ten volle door en je bent bang dat de herinneringen zullen vervagen. Het voelt alsof je van de rouw in de kou terechtkomt.

Of het verlies zich nu recent heeft voorgedaan of jaren geleden, veel mensen begrijpen niet dat het verdriet je telkens weer kan overvallen.

Die lege stoel aan tafel, de herinnering aan gezellige avonden samen, verjaardagen zonder de ander, maar ook het eerste sneeuwklokje in de tuin of een mooie lentedag, kunnen de pijn in alle hevigheid naar boven halen. Feestdagen zijn vaak treurdagen, dagen van intens gemis en groot verdriet.

Je verlies overleven is zware arbeid, rouwarbeid. Je wordt er doodmoe van en lijkt niet vooruit te komen. Bij momenten, vaak onverwacht, word je overspoeld door heftige emoties. Ze rollen over je heen als de golven van de zee. Soms heb je het gevoel dat het iets beter gaat en dan ineens val je weer terug.

Er loopt geen rechte weg door het doolhof van verdriet. Je pijn kan zich uiten in boosheid en je meest dierbaren krijgen die te incasseren. Mensen die je het meest nodig hebt, kunnen onbereikbaar zijn door hun eigen rouw.

Bestaat er een medicijn tegen verdriet? Antidepressiva kunnen helpen om een depressie te bestrijden. Maar een depressie is een ziekte en verdriet is dat niet. Verdriet is de keerzijde van liefde. Weet dat je de ander niet los hoeft te laten, maar anders moet leren vasthouden: in je herinneringen. Wie sterft, verhuist van de buitenwereld naar het hart.

Wat helpt, is om mensen om je heen te verzamelen die met warmte en genegenheid blijven luisteren naar je pijn en gemis. Probeer ook niet de hele toekomst in één keer aan te kunnen, maar houd het uit tot de middag of tot de avond, en zo verder. Neem een dag of een halve dag per keer. En laat dankbare herinneringen verder leven in verdriet, zoals de vogels zingen in de regen.

Vraag jezelf af wat de overleden dierbare zou willen dat je doet. Hoe zou hij/zij willen dat je jouw leven verder leeft en richt je daarop.

Het is voor sommige mensen prettig om een plekje te hebben waar je nog even naar terug kan gaan om verbinding te voelen met degene(n) die zijn overleden. Als er bijvoorbeeld geen graf is (vanwege crematie) of het is erg ver weg of niet prettig om naar toe te gaan dan kan je ook zelf een gedenkplekje maken waar je even stil kan zijn en ruimte krijgt voor herdenking en verbinding maken door bijvoorbeeld even een gesprekje bij te doen.

Dit plekje kan een plekje in de tuin zijn, in een parkje bij jou in de buurt waar je samen met je dierbare vaak kwam of gewoon bij jou thuis in een kamertje of plaatsje in je huiskamer waar je even kan gaan zitten. Je kan het plekje inrichten (als het bij jouw thuis of in de tuin is) met foto's, voorwerpjes zoals kaarsjes, plantjes, beeldjes of een gedenksteen met een spreuk. Je mag het helemaal zelf inrichten zoals jij het passend vindt.

Als je plekje af is dan kan je hier elke keer even bij stil staan of herinneringen ophalen. Vind je het prettig om toch nog even iets te zeggen tegen je overleden vader, moeder, partner, broer, zus, kind of vriend(in) dan zeg het hier gerust. Brand een kaarsje of schrijf hier in een schriftje wat je er hebt liggen wat je nog kwijt wil. Geef je verdriet hier de ruimte of haal mooie herinneringen op. Maak een gevoelsverbinding en zend je boodschap uit.

Zelfverwijten en schuldgevoelens komen vaak voor als reactie op een verlies. Schuldgevoelens kunnen geleidelijk afnemen, als je ze uitspreekt. Besef dat schuldgevoelens niet hoeven te betekenen dat je daadwerkelijk schuldig bent, maar juist kunnen getuigen van je liefde en verantwoordelijkheidsgevoel.

Geef rouw de ruimte.

Rouw verloopt in principe volgens een persoonlijk en natuurlijk proces. Rouw lijkt een proces dat, indien het onverstoord verloopt, tot een stabiel herstel leidt.

Daarbij kun je je afvragen hoe je dit herstel zoveel mogelijk de ruimte kan geven en het natuurlijk herstel kan bevorderen. Hoe meer dit proces belemmerd of tegengewerkt wordt hoe langer en vaak ook pijnlijker het proces wordt. Denk aan uitgestelde rouw of verdringing dat later haast onvermijdelijk leidt tot fikse klachten.

Zaken die je in ogenschouw kan nemen:

1) De stabiliteit in overige leefdomeinen, zoals werken, wonen, huishouden.
Door rouw en verlies vindt er vaak ook verstoring plaats op andere domeinen dan het sociale domein.

 

Door stabiliteit te ervaren op de overige domeinen kan er meer aandacht uitgaan naar het rouwproces. Daarnaast voelen mensen zich in algemene zin vaak 'sterker' en veerkrachtiger en kunnen ze meer aan op het moment dat de leefdomeinen in zekere stabiliteit zijn.

2) Bij het verlies van een dierbaar persoon ontstaat stress. Stress door de praktische zaken van alles dat er geregeld moet worden en er verandert. Maar ook stress door de intense gevoelens die bij rouw komen kijken.

Wij kunnen als mens maar zoveel stress tegelijk aan. Als de stress teveel oploopt schakelen we over op de 'overlevingsmodus', zoals vechten, vluchten, bevriezen of aanpassen. Op dat moment wordt rouw belemmerd omdat het natuurlijk herstel (tbv het overleven) wordt 'gepauzeerd'.

Pas als de stress weer daalt is rouw mogelijk. Om na te gaan of je teveel stress ervaart kun je onder andere onderzoeken hoeveel keuzemogelijkheden en -vrijheid je ervaart in je gedrag/handelen.

3) Neem jezelf serieus. Ga ervan uit dat alle gedachten, gevoelens en gedragingen in essentie willen bijdragen aan het rouwproces, ook al zie of voel je dat niet direct zo. Door ze allen serieus te nemen en aandacht te geven kun je ze inzetten in het proces of tenminste uiten zodat je ze kunt loslaten.

Besef dat 'rouwen en bouwen' hand in hand kunnen gaan. Sta stil bij je verdriet, geef het ruimte en aandacht en ga tegelijkertijd ook dóór met leven, goed voor jezelf zorgen, (nieuwe) plannen maken, (steun zoeken bij) sociale contacten etc.

Schrik niet! Rouw hoort bij verlies. Wanneer iemand overleden is die belangrijk voor je is (of wanneer je op een andere manier een verlies hebt geleden), hoort hier rouw bij.

Het is een periode waarin gevoelens van verdriet, somberheid, wanhoop en uitzichtloosheid naar voren kunnen komen. Dit is niet prettig, maar het hoort er wel bij. Het helpt om dit te weten om het ook de ruimte te kunnen geven en er niet tegen te vechten of het te negeren.

Neem de tijd er maar voor. Pas als je het gevoel hebt dat je het alleen niet meer kunt dragen of wanneer je het gevoel hebt er niet meer uit te komen, is het nodig om hulp te zoeken.

Dé manier om te rouwen, bestaat niet. Rouwen is een persoonlijk proces. Er staat ook geen tijdsbestek voor.

Misschien zou je het liefste in je bed willen blijven liggen. Of misschien wil je juist vluchten in je werk of bezigheden om het verlies niet onder ogen te hoeven zien.

Probeer een balans te vinden tussen enerzijds toch een beetje te blijven doen in de buitenwereld, en anderzijds door ook tijd te nemen om stil te staan bij je gemis, je verdriet te uiten en te rouwen.

Soms kan rouw er zo voor zorgen dat je 'smorgens je bed moeilijk uit komt...soms kan het gemis van de ander ervoor zorgen dat je zo dicht bij de ander wil blijven dat je het liefst niets meer doet, stil bent en verdrietig.

Het helpt als je een foto neerzet en jezelf leert om dankbaar te zijn voor het leven dat jij gekregen hebt, voor de dingen die je samen gedaan en ervaren hebt, een moment van dankbaarheid inlassen in het leren aannemen en dragen van je verdriet maakt het iets lichter.....

Hoe help je iemand in de rouw?

- Een kaartje of bloemen sturen.

- Vragen waar de rouwende behoefte aan heeft.

- Concrete hulp bieden, zoals het koken van eten of een boekje waarvan je denkt dat de persoon er iets aan heeft.

- Zo nu en dan vragen hoe het ermee gaat, zonder te dwingend over te komen.

- Luisteren.

- Een knuffel of een korte aanraking.

- Ingrijpen als iemand zichzelf of anderen beschadigt, of haar kinderen verwaarloost.

- Soms concluderen dat jouw hulp even niet nodig is.

- Begrip tonen voor alle emoties, ook boosheid, angst en schuldgevoel.

Rouwen is een miskend proces geworden in onze samenleving: vroeger waren er rouwrituelen om verdriet zichtbaar te maken. Ze hielpen mensen om stil te staan, maar ook dat verdriet een tijd duurt, dat is iets wat men nu niet meer beseft.

Deze rituelen hadden ook een sociale functie. Onwetendheid over het rouwproces maakt dat mensen zelf niet weten wat hun overkomt in zo’n proces, maar ook voor omstanders dat ze niet weten hoe ermee om te gaan.

We bereiden ons wel goed voor op een reis, maar vaak niet op een verliesproces.

De dood is echter onvermijdelijk, we krijgen er allemaal mee te maken. Maar denk ook eens aan verlies van een baan, kinderwens, verwachtingen die niet uitkomen; we vragen ons dan vaak af, is het normaal dat ik zo lang verdrietig ben? Mij niet kan concentreren? Of zal ik ooit nog kunnen genieten?

Kennis over rouwen geeft zicht op de achterliggende processen en daardoor begrijp je je eigen rouwproces beter. Dit maakt het makkelijker om te accepteren waar je doorheen gaat als je in een rouwproces zit.

Rouwen is de laatste daad van liefde die we kunnen geven wanneer we een dierbare hebben verloren. Als relatietherapeut geef ik graag een aantal tips voor als jouw partner/ouder/kind/broer/zus een dierbare heeft verloren.

• Ben in de buurt van degene die rouwt
• Laat hem of haar weten dat je er voor diegene bent
• Wees samen stil
• Zeg nooit dat degene lang rouwt en dat het tijd is om eroverheen te komen
• Ben bereid om te luisteren zonder advies te geven
• Herinner de persoon die rouwt eraan dat je aan hem/haar denkt
• Accepteer de persoon die rouwt. Hij of zij heeft misschien weinig zin in leuke dingen ondernemen/feestjes vieren en op vakantie te gaan
• En vooral; heb geduld. Rouwen kent geen tijd.

Rouwreacties kunnen toenemen na een bepaalde tijd. Dat komt bij veel mensen voor.

 

Vaak ben je in de periode direct na het overlijden vooral bezig met overleven en dringt het gemis pas echt door als het leven weer verdergaat. Het is goed om de tijd te nemen om het verlies te verwerken. Praten over je verlies met mensen om je heen of met lotgenoten kan helpen.

Rouw omvat de ervaring van verlies, van loslaten, verandering van een levensvorm zoals deze vertrouwd was, jezelf op een andere manier hervinden.

Het kan gaan om het verliezen van een geliefde naaste aan de dood. Maar ook het verlies van een vertrouwde levensfase, de overgang, kinderen die het huis verlaten of verlies van vriendschap, gezondheid of werk.

Het brengt vaak de ervaring van angst, schrik, paniek, leegte, eenzaamheid en gemis omhoog. Durf je dit toe te staan?

Soms helpt het om een persoonlijk plekje te maken, te schrijven, te praten, te wandelen met dat wat je hart op dat moment beroerd. Als dat heel precies, telkens weer de ruimte mag krijgen. Heb je zorg voor de wond die het verlies in jou geslagen heeft.

Als moed en vertrouwen onbereikbaar blijken, wat is dan nodig? Je terugtrekken, het verlies zijn beloop laten, boosheid voorbij laten komen, vakantie nemen van de zwaarte door iets te ondernemen wat je leuk vind?

Door heel precies te luisteren naar jezelf, naar wat jij nodig hebt, hervind je langzamerhand steeds meer en weer jezelf. Op een andere manier, nabij en intiem bij dat wat er is. Het vertrouwen in jezelf zal toenemen. Want er is iets in jou waar jij op vertrouwen kan wat los staat van het verlies.

“Door het donker kan men leren, het licht weer te waarderen”.

Na een verlies heb je een keuze: je kunt je arm voelen door alles wat je nu moet missen of je kan je rijk voelen door alles wat je hebt gekregen.

Helen betekent steeds vaker kiezen voor de laatste mogelijkheid.
Dat gaat met vallen en opstaan. Waarin heeft jouw dierbare jouw leven verrijkt?

We hebben geleerd om o.a. te spelen, te eten, lopen, sporten en ons sociaal te gedragen. Maar wat we niet leren is om te rouwen.

De wereld gaat door, maar de jouwe staat stil. Je voelt je geamputeerd, schuldig, in de war of zwak.
Er geen natuurlijker proces dan rouw. Leer rouwen, leer mens zijn.

Blijf bewegen en ga de natuur in.

Veel mensen die rouwen om een dierbare hebben de neiging om "stil te vallen", op de bank te blijven zitten en binnen te blijven.

En aan de ene kant is het ook belangrijk om tijd te nemen voor je gevoelens van leegte en verdriet. Maar daarnaast is het óók belangrijk om letterlijk in beweging te komen en naar buiten te gaan. Natuur werkt op de meeste mensen troostend en heilzaam.

 

Dus: dwing jezelf om toch, ondanks dat je geen zin hebt, geen energie, de zin er ook niet van ziet tóch in beweging te komen en naar buiten te gaan. Neem je voor om elke dag minstens een half uurtje te wandelen.

Voor rouwverwerking bestaat geen tijd. Vaak, als de zeswekendienst achter de rug is, lijkt het tijd voor een " normaal" leven. Kan het zo maar zijn dat je het verdriet opbergt, het hoort niet om nu nog verdrietig te zijn.

 

Niemand vraagt meer of informeert meer. Terwijl ondertussen de pijn in alle hevigheid juist dan gevoeld kan worden.

 

Laat je steunen, vraag om die arm of juist om de stilte. Leg jezelf geen limiet op, besef dat de mens die je verloren bent nu op een andere manier voor altijd bij je is.

Maak je niet ongerust als je ineens erg vergeetachtig bent, je moeilijk kunt concentreren en je erg moe voelt. Het zijn alle drie verschijnselen die onontkoombaar zijn. Bij verdriet en rouw om de dood van iemand die je lief is, zijn deze drie er altijd.

Vaak maar niet altijd hoort slecht slapen er ook nog bij. Als je hele nachten geen oog dicht doet, ga dan naar je huisarts en vraag voor twee weken een oxazepam-recept. Beslist niet langer! De werkzaamheid van het middel wordt bij langer gebruik steeds minder en je lichaam raakt er makkelijk aan verslaafd.

Begin er helemaal niet aan als je toch nog wel enkele uren slaap krijgt, ook al maak je te korte nachten. Zonder slaapmiddel is de kwaliteit van je slaapuren altijd beter.

Schrijf een brief naar degene die je zo mist, waarin je jouw gevoelens verwoord, hetgeen je graag wilt delen of had willen delen. Neem er de tijd voor om dit zorgvuldig te doen.

Iedereen rouwt op zijn eigen wijze

Vaak denken wij dat omgaan met rouw en verlies altijd op een zelfde wijze hoort te gebeuren. Je moet er vooral veel over praten en je uiten.

Niet iedereen zit zo in elkaar. Er zijn mensen die moeilijk praten en hun geslotenheid betekent niet perse dat ze wegstoppen.

Je hebt twee verschillende manieren: de intuïtieve wijze, deze vorm is maatschappelijk het best herkend en aanvaard.Hierbij zoekt de rouwend steun en praat over zijn gevoelens.

En de instrumentele steun: Hierbij wordt verdriet eerder "veruitwendigt" in actie dan in huilen en hulp zoeken. De strategie is activiteit en het kanaliseren van je energie.

Een prachtig hulpboek is "helpen bij verlies en verdriet" van Manu Keirse.

Sterkte

Mij heeft EMDR goed geholpen. Ik had last van beelden van het ziekenhuis waarin mijn moeder lag toen ze terminaal was. Die hele periode voelt voor mij nu rustiger en ik ben een stuk minder emotioneel.

Erken je gevoelens probeer ze niet weg te stoppen.

Als je geconfronteerd wordt met rouw ga je anders tegen het leven aankijken. Tijd, aandacht, en vooral het vermogen om even stil te staan bij een mooie ervaring en dit echt te ervaren, zijn de belangrijkste voorwaarden om te kunnen genieten van kleine, simpele dingen.

De zoon die tot zijn 29e thuis heeft gewoond heeft nooit durven rouwen om het verlies van, eerst zeer plots vader en 10 jaar later, eveneens zeer plots, moeder. Nu is hij zelf vader en nooit meer naar de begraafplaats geweest. Bang voor de confrontatie.

 

Inmiddels zijn er relatieproblemen ontstaan en is de afstand tussen hem en moeder en kind enorm. De trouw aan moeder is zo groot dat zoon haar patroon van " nergens over praten" heeft overgenomen en weinig tot niets met zijn vrouw deelt. Hij is een binnenvetter zegt zij en voelt zich buitengesloten en alleen met haar zoon.

 

De oplossing bleek te liggen in het samen aangaan van een bezoek aan de begraafplaats. Daar kon samen gerouwd worden en vond zijn verdriet een weg naar buiten. Langzaamaan kan er nu gebouwd worden aan herstel van de relatie.

Vertel je verhaal meerdere keren en vraag de luisteraar "alleen maar" te luisteren naar je beleving zonder een oplossing aan te reiken. Zo kun je bij je ervaring blijven en kunnen dingen op hun plaats vallen.

Het verlies is er en de ander is er niet meer, dat is blijvend. Je hoeft de pijn niet te koesteren, opdat de ander blijft bestaan in je herinnering. Wat wel kan, is pijn en verlies verwerken. Als je je hart weet te openen, dan is de ander daar. Deze band kan je met liefde blijven koesteren.

Zoek zorgzame mensen. Zoek familieleden en vrienden die je gevoelens van verlies kunnen begrijpen. Doe mee in ondersteunende groepen met anderen die soortgelijke verliezen ervaren.

Uit je gevoelens. Vertel anderen hoe je je voelt. Het helpt u om door het rouwproces te komen.

Denk aan je gezondheid. Houd regelmatig contact met uw huisarts en zorg ervoor dat u lekker eet en voldoende rust krijgt. Wees bewust van het gevaar dat u afhankelijk kunt worden van medicijnen of alcohol om uw verdriet te behandelen.

Aanvaard dat het leven voor het leven is. Het duurt moeite om opnieuw in het heden te leven en niet in het verleden te wonen.

Uitstel van belangrijke levensveranderingen. Probeer te stoppen met het maken van belangrijke wijzigingen, zoals verhuizen, hertrouwen, banen veranderen of een ander kind hebben. Je zou jezelf verliezen om je voor je verlies aan te passen.

Wees geduldig . Het kan maanden of zelfs jaren duren om een ​​belangrijk verlies te absorberen en uw gewijzigde leven te accepteren.

Zoek hulp wanneer nodig. Als het verdriet teveel lijkt om te dragen, zoek je professionele hulp om door je verdriet heen te helpen. Het is een teken van kracht, geen zwakte, om hulp te zoeken.

In het verleden overheerste bij veel therapeuten de gedachte dat je door rouw heen moest om iets af te kunnen sluiten. Afsluiten kan ook betekenen dat je iets of iemand los moet laten die je niet wil loslaten.

Rouwen kan ook betekenen dat je altijd een beetje blijft rouwen om hetgeen je verloren hebt, je dit niet perse af hoeft te sluiten.

Voel vooral zelf aan wat bij jou past. Wat voor iemand anders van toepassing is hoeft niet perse voor jou te gelden.

Vingerafdruk van verdriet van Manu Keirse.

Een waardevol boekje met woorden van bemoediging voor iedereen die met verlies wordt geconfronteerd.

Rouwen is hard werken

Het verlies van een dierbare vormt ons enorm. Het gaat niet over, rouw kent geen afgebakende tijd en is zeker niet te sturen.

Acceptatie en leren hoe anders ons leven is zonder onze geliefde heeft tijd nodig.
Het gemis wordt een deel van wie we zijn, een deel van onze identiteit. Dat mogen we omarmen en eigenaarschap in nemen. Rouw kent geen tijd.

Wist je dat het mogelijk is om als meerling geboren te worden, maar toch alleen op te groeien? Ben jij bewust of onbewust een alleen-geboren meerling (AGM) misschien? Dan ben je een kind dat als een deel van een meerlingzwangerschap begon, maar om welke reden dan ook alleen is geboren. Dit kan gebeuren door het overlijden van je tweelingbroer of -zus tijdens de zwangerschap, of door het vroeggeboorte van de andere baby('s).

Hoe vaak komt dit voor? Onderzoek toont aan dat ongeveer 1 op de 8 tot 1 op de 10 zwangerschappen begint als een tweeling- of meerlingzwangerschap, maar dat ongeveer 25% tot 50% van deze zwangerschappen resulteren in een alleen-geboren kind. Dit betekent dat er in de praktijk veel mensen zijn die alleen-geboren tweelingen of meerlingen zijn, zonder dat ze zich hiervan bewust zijn. Het komt ook voor dat de moeder wel weet dat er een tweeling of meerling was, maar dat het kind of de kinderen hier niet van op de hoogte zijn.


Wat zijn dan de symptomen of klachten waar AGM's in hun volwassen leven tegenaan kunnen lopen? Hieronder vind je een opsomming:

1. Gevoelens van verlies en eenzaamheid: het gevoel hebben dat er iets ontbreekt in hun leven en dat ze iets belangrijks zijn kwijtgeraakt.

2. Identiteitsvraagstukken en moeite om hun plaats in de wereld te vinden: omdat ze zich anders voelen dan anderen en moeite hebben om te begrijpen waarom ze zich zo voelen.

3. Problemen met intimiteit en relaties: omdat ze vaak moeite hebben om zich te verbinden met anderen en zich kwetsbaar op te stellen.

4. Angst en depressie: omdat ze het gevoel hebben dat ze iets belangrijks missen in hun leven en zich niet begrepen voelen door anderen.

5. Schuldgevoelens over het overleven terwijl hun broer(s) of zus(sen) dat niet deden: omdat ze zich afvragen waarom zij wel hebben overleefd en hun broer(s) of zus(sen) niet. En dus gaan leven voor meerdere personen óf juist leven met de rem erop vanuit dat schuldgevoel.

6. Onverklaarbare angsten en fobieën: omdat ze zich niet bewust zijn van de oorzaak van hun gevoelens en emoties. Doodsangst hoort hier ook bij.

7. Gevoeligheid voor afwijzing en verlatingsangst: omdat ze zich niet volledig verbonden voelen met anderen en bang zijn om verlaten te worden.

8. Perfectionisme en controle behoeftigheid: omdat ze zich willen beschermen tegen gevoelens van verlies en falen.

9. Moeite met het aangaan van vertrouwensrelaties: omdat ze zich niet volledig kunnen openstellen en vertrouwen.

10. Gevoelens van onvolledigheid en een gebrek aan verbinding met anderen: omdat ze het gevoel hebben dat er iets ontbreekt in hun leven en zich niet volledig verbonden voelen met anderen.



Hier zijn enkele tips om je te helpen bij de rouwverwerking:

1. Geef jezelf toestemming om te rouwen en je emoties te uiten. Sta stil bij je verlies en bij welke effecten dit heeft op je huidige leven.

2. Zoek steun bij anderen die hetzelfde meemaken als jij. Online communities en ondersteuningsgroepen kunnen een goede plek zijn om contact te leggen met anderen.

3. Werk samen met een (energetisch) therapeut om te helpen bij het verwerken van verlies en het omgaan met andere emotionele problemen en levensthema's die horen bij dit AGM stuk.

4. Maak een ritueel of gedenkteken ter ere van je tweelinghelft(en) en gebruik dit als een manier om hun aanwezigheid in je leven te erkennen en te herinneren.

5. Schrijf in een dagboek of praat met een vertrouwde vriend of familielid over je gevoelens en emoties. Schrijven en delen in contact met een ander helpt om je gevoelens en ervaringen te verwerken.

6. Probeer deel te nemen aan groepsactiviteiten en evenementen om nieuwe vriendschappen te sluiten en sociale verbindingen op te bouwen.

7. Zoek manieren om jezelf te uiten en je creativiteit weer te laten stromen

8. Focus op je eigen welzijn en neem de tijd voor zelfzorg.

9. Verbind je met je broer(s) of zus(sen) op spirituele wijze, bijvoorbeeld door middel van meditatie of gebed.

10. Praat over je ervaringen met je naaste familie en vrienden, zodat ze je kunnen steunen. Wees geduldig met jezelf en geef jezelf de tijd om te helen en verder te gaan.

Heb jij te maken met verdriet omdat er iemand overleden is? Deze passage uit de brief van Manu Keirse aan mensen in verdriet (psychologiemagazine oktober 2020) vind ik erg mooi, en heeft al een aantal van mijn cliënten geholpen:

“Verdriet is de keerzijde van liefde. Weet dat je de ander niet los hoeft te laten, maar anders moet leren vasthouden; in je herinneringen. Wie sterft, verhuist van de buitenwereld naar het hart.”

Het proces van afscheid nemen kent 3 fasen:

Fase 1 De pijnlijke werkelijkheid aanvaarden
Fase 2 Afscheid nemen
Fase 3 Rouwen

Omdat het verlies vaak te groot, gebeurd het dat je weg schiet , je bent er niet meer bewust bij wat je voelt. Je gewaarzijn schiet uit je lichaam weg, daardoor kun je het gevoel niet meer in je lichaam waarnemen.

Dit wegschieten kun je je voorstellen als een spaceshuttle, die met een raket weggeschoten wordt. Deze raket komt langs verschillende station.

Op deze stations zijn bepaalde emoties te vinden.
Je kunt stations passeren zonder ze op te merken, je kunt op stations blijven hangen- in bepaalde emoties blijven steken- en je kunt heen en weer schieten tussen de verschillende stations.

Het afscheid nemen is een proces wat niet statisch verloopt. Belangrijk is dat je er aandacht voor hebt. En de werkelijkheid leert te verwerken.

Verwerken van de werkelijkheid
Er zijn 2 werkelijkheden:
De buiten werkelijkheid bestaat uit het feit dat er iemand is overleden, of iemand of jezelf een ongeneeslijke ziekte blijkt te hebben, enz. kortom dat je iets pijnlijks is gebeurd of te gebeuren staat.

De binnenwerkelijkheid bestaat uit het feit dat je pijn hebt.

Wat er in de buitenwerkelijkheid gebeurt, doet jou pijn en die pijn is in je binnenwereld- je hart- te voelen. Het gaat erom dat je de buitenwereld als realiteit aanvaart en dat je de binnenwerkelijkheid aanvaardt. D.w.z. de pijn durven voelen.

Als jij op dit moment in een fase van afscheid nemen zit en het lijkt je alleen niet te lukken, schroom dan niet om hulp te zoeken. Blijf er niet alleen mee worstelen, ik wil graag naast je staan.

In de eerste periode is het besef en het verdriet er misschien nog niet. Blijf niet maandenlang ‘gewoon doorgaan’. Na de eerste roes met alle regelzaken, komt de tijd van stil staan bij je gevoelens. Dat kan door erover te praten met bekenden.

Het kan ook door te luisteren naar jezelf en ervaren wat het voor je betekent.

Een speciaal opschrijfboek of schrift om zo vaak als je wilt je gevoelens en gedachten in te schrijven, is van grote waarde.

Al schrijvend breng je helemaal op jouw manier naar buiten wat er vanbinnen in je omgaat. Op de pc kan dat in principe ook, maar dan ervaar je het minder als een tastbaar document.

Karin Kuiper heeft haar man (en schrijver) Karel Glastra van Loon verloren.
Zij heeft een boek geschreven over haar 1001 dagen van rouw.

Het heet: Je mag mij altijd bellen

Een heel mooi boekje, waarin zij vertelt over haar verdriet en ook over de verschillende reacties van mensen op haar verdriet. Wat haar hielp en niet hielp.

Een aanrader!

Vermoeidheid bij rouw

Wanneer je te maken krijgt met verlies van een dierbare, dan kan het zijn dat je je heel moe voelt. Misschien slaap je s nachts best aardig en heb je het overdag niet eens extreem druk. Toch voel jij je moe.

Wanneer je moe bent dan kosten de gewone dingen meer energie en lijkt het verdriet ook nog een zwaarder te wegen. Het advies dat je vaak krijgt is rust maar lekker uit. Dat is inderdaad een logisch advies.

Vaak vergeten mensen alleen dat de vermoeidheid door rouw een geestelijke vermoeidheid is. De lichamelijke rust helpt dan juist minder.

Bij vermoeidheid door rouw is het juist de belangrijk om je hoofd leeg te maken en te zorgen voor ontspanning als je rust neemt. Praat met iemand over je gevoelens of schrijf ze van je af. Doe iets wat bij jou past zodat je geest lichter wordt.

Het is belangrijk om uw gevoelens serieus te nemen. U hoeft zich niet te schamen voor uw gedachten of gevoel.
Geef uzelf ook genoeg tijd. De een heeft meer tijd nodig dan de ander. Herinneringen kunnen u helpen bij de verwerking van uw verlies, zoals foto's of door herinneringen op te schrijven.

Blijf goed voor uzelf zorgen:

• Ga op normale tijden naar bed.
• Sta op tijd op en kleed u aan.
• Eet drie keer per dag op vaste tijden.
• Drink liever geen alcohol en gebruik geen drugs. 
• Blijf als het kan gewoon werken. 
• Zorg voor ontspanning door dingen te doen die u prettig vindt. 

 

Voor veel mensen helpt het om te praten met iemand die ze vertrouwen, over wat u denkt en voelt. Ook als u er eigenlijk geen zin in heeft. Of als u het gevoel heeft dat anderen dat helemaal niet willen. Vaak geeft het toch een prettig gevoel en voelt u zich minder alleen. De warmte van goede vrienden en familie kan u het beste helpen bij de verwerking.

Rouw is zoeken naar een nieuwe identiteit. Rouwen doet je over en door de emotiedalen en dalen van je geamputeerde leven heen, hervinden wie je bent. (Bron: Riet Fiddelaers)

Opdracht brief aan jezelf
Schrijf in deze moeilijk periode ook eens een brief aan jezelf. Deze brief is bedoeld om je te herinneren aan alles waar je steun en kracht uit kunt halen voor de momenten dat je een steun in de rug kunt gebruiken. Beschrijf in deze brief aan jezelf in ieder geval de volgende punten: Alle activiteiten waar je plezier in hebt. Alle steunende mensen uit je omgeving die je kunt bellen. Je positieve karaktereigenschappen op een rij. (Geloofs) overtuigingen die je sterk maken. Goede adviezen die je wel eens hebt gekregen en andere belangrijke dingen die je niet wilt vergeten. Een lijst met handvaten en technieken die je bruikbaar vindt voor de moeilijke momenten. Misschien zijn er nog meer dingen te bedenken die je aan jezelf zou willen schrijven om jezelf een ‘hart onder de riem te steken’, zet deze dan ook in je brief.

Je baan verliezen, je toekomstdroom verliezen, je gezondheid verliezen, een dierbare verliezen.....

Je moet het "verwerken" wordt er dan gezegd. Mijn idee, is dat je het niet zozeer moet "verwerken". Want dat doe je met afval..... dan is dat er ineens niet meer.....

Maar jij moet verder met je leven waarin het nooit meer hetzelfde wordt als vóór het verlies. Dus in plaats van "verwerken" zou ik het woord "verweven" liever gebruiken.

Je gaat het verlies verweven in je huidige leven. Je integreert het als het ware in de huidige situatie. Je gaat een manier vinden om het verlies af en toe voorbij te laten komen, om vervolgens juist weer in de herstelkant te zitten.

Dat betekent dat af en toe een traan wordt afgewisseld met afleiding / leuke dingen doen. Dan hou je het vol en kun je weer door.

Ik gun je dat je zorgt dat deze afwisseling er bij jou ook is. Beide kanten heb je namelijk nodig om een stap voorwaarts te maken. Veel succes!

Een week in bed liggen of de deur niet uitkomen. Dat is heel normaal in de eerste periode van rouw. Gun jezelf die tijd ook. Dwing jezelf na een tijdje om weer iets te gaan doen. Eerst met tegenzin ongetwijfeld. Maar op den duur zal dat veranderen.

Je moet niks. Niet van jezelf. En niet van anderen. Doe vooral wat je hart je ingeeft en waar je je goed bij voelt.

Zorg goed voor jezelf. Doe die dingen die voor jou goed voelen. Forceer jezelf niet, ook al denk je mogelijk dat anderen dat van je verwachten.

Voel je in gezelschap niet verplicht je vrolijker voor te doen dan je bent. En sta jezelf ook toe eerder weg te gaan als het allemaal teveel voor je is.

Vraag hulp aan je omgeving en accepteer hulp als die je wordt aangeboden.

Sluit je niet af. Het is nu echt niet de juiste tijd om te laten zien hoe sterk en onafhankelijk je kunt zijn.

Hoe help je iemand in je omgeving die rouwt?

Vaak weten mensen niet goed hoe ze rouwende mensen in hun omgeving kunnen steunen. Dat zorgt er nog wel eens voor dat er onbedoeld kwetsende opmerkingen worden gemaakt of dat de rouwende zich in de steek gelaten voelt doordat vrienden ineens minder van zich laten horen.

Terwijl het meest belangrijke eruit bestaat in het alleen maar aanwezig zijn voor de ander. Geef aan dat hij/zij bij jou mag huilen, schreeuwen, schelden of gewoon stil wil zijn. Of vertel welke herinnering jij hebt aan degene of datgene waarover men rouwt. En weet je niet goed wat je moet zeggen, zeg dat dan.

Een luisterend oor en een warme blik kan ook enorm troostend zijn. Of biedt aan dat je desnoods behulpzaam wilt zijn met het regelen van praktische zaken, zoals het regelen van afspraken of het eten koken.

Laat je niet opjagen door je omgeving die mogelijk tegen je zegt dat het nu wel tijd wordt dat je de draad weer gaat oppakken. Dat het niet gezond is zo lang te treuren. Of dat je wel weer aan het werk moet omdat dat beter voor je is.

Blijf op jezelf afstemmen, rouw kent haar eigen tempo, heeft een eigen ritme. Rouw wandelt de rest van je leven met je mee. Het verlies staat op jouw tijdlijn en jij bepaalt hoe je dit wil dragen.

Rouwen is langzaam beseffen dat door een betekenisvol verlies je leven ingrijpend is veranderd. Rouwen is de bewustwording dat een bepaalde verandering onomkeerbaar hoort bij jouw leven en bij jouw levensgeschiedenis. ( Uit: Leren leven met verliezen,Marieke de Bruijn)

Er is geen goed of fout in de rouw. Jij rouwt zoals jij rouwt.

Wel is het belangrijk te onderzoeken of jouw manier van rouwen je helpt of niet helpt. Je kan stil staan bij hoe je reageert op het verlies, hoe je omgaat met je gevoelens en gedachten, hoe je zorgt voor jezelf en of je je door je omgeving gesteund voelt of niet. En wat je daarin kunt en wilt veranderen.

Verlies overkomt je, rouwverwerken doe je.

Het overlijden van je kind is als ouder een van de meest ingrijpende gebeurtenissen die er in je leven kunnen voorkomen. Het is zo heftig, dat ook de omgeving vaak niet weet hoe ermee om te gaan. Dit kan het verdriet nog vergroten.

Op wereldlichtjesdag, elke tweede zondag in december, steken mensen kaarsjes aan ter nagedachtenis aan overleden kinderen. Op die manier proberen we als omgeving troost te bieden en aandacht te hebben voor het grote verlies.

Rouw is de achterkant van de liefde. Je rouwt omdat je iemand lief hebt gehad. Door het gemis vast te pakken dat vaak heel rauw is, kan er ruimte ontstaan voor iets nieuws.

 

Soms lukt dit je niet alleen en dan is het goed daarvoor hulp te vragen. Soms raakt verlies ook aan oud verlies dat nog geen plek heeft gekregen. Dan voelt het als heel veel. Als therapeut werk ik graag met wandelingen in de natuur. Dit kan heel troostend zijn en ruimte geven.

De klachten bij een burn-out en de klachten bij rouw lijken erg op elkaar, zowel lichamelijk als psychisch. De oorzaak is echter anders en dus verlangt het ook een andere behandeling.
Is bij jou sprake van vermoeidheidsklachten, concentratieproblemen, verdriet of boosheid? Ga voor jezelf eens na of er een ingrijpend verlies aan ten grondslag ligt.

'Levend Verlies'

‘Levend Verlies’ is de term die Manu Kierse heeft geïntroduceerd om levenslange rouw aan te duiden, die men ervaart wanneer iemand of een naaste, getroffen wordt door een chronische ziekte of beperking. Het gaat over verdriet dat altijd kan oplaaien, verwacht of onverwacht en dat soms verergert door de jaren heen.

Wat heel ondersteunend kan zijn als je moet leven met 'een levens verlies' is om wat je meemaakt te erkennen en te benoemen als verlies, zodat je de betekenis die het heeft herkent. Informatie helpt om te normaliseren wat vaak als abnormaal wordt beschouwd (Harris, 2011)

Rouw op een creatieve manier:

Pak een vel papier en bijvoorbeeld kleurpotloden en ga met je gedachten naar de persoon die je verloren hebt. Welk symbool komt er in je gedachten op als je aan deze persoon denkt?

Teken dit en laat zo ook alle belangrijke fijne en moeilijke momenten in je gedachten opkomen en teken deze symbolisch uit. Je kunt daarbij ook symbolisch gebruik maken van kleuren, vormen, contrasten etc.

Laat deze tekening een proces zijn, waar je een poos aan werkt, weer weglegt, en weer mee verder gaat. Totdat je het gevoel hebt dat de tekening af is.

En dan kun je deze een bijzondere plaats geven in je huis en zo nu en dan weer eens tot je nemen, als je verdriet zich weer aandient. Uiteraard kun je dit ook doen met verf, klei, hout etc.

Vaak is het moeilijk om met belangstellende vragen om te gaan als je in openbare gelegenheden zoals de supermarkt bekenden tegenkomt. Dat is geen plek voor een goed gesprek en je bent mogelijk ook bang je tranen niet in te kunnen houden.

Bedenk van tevoren een standaardantwoord waarmee het gesprek beperkt blijft. Iets als “Dank je voor je belangstelling. Het is natuurlijk nog moeilijk, maar ik wil er hier liever niet over praten.” Iedereen heeft daar begrip voor.

Vind je eigen manier om iets te doen uit naam van degene die je verloren hebt. Zet in liefdevolle herinnering voort waar deze voor stond. Je zult merken dat alleen al het nadenken over een concrete invulling hiervan je goed doet.

Denk bijvoorbeeld aan een donatie voor een passend doel. Of probeer nu zelf die dingen over te nemen waarmee degene die je verloren hebt iets wist te betekenen. En met het planten van een of meer bomen breng je daadwerkelijke groei. Ook als het om jonge kinderen gaat, is er altijd iets in hun naam te bedenken en te doen.

Weet dat je je tranen niet altijd hoeft te bedwingen al te met anderen bent. Veel mensen hebben de neiging zich groot te houden voor hun omgeving.

Toch is er niks mis mee als je af en toe huilt in gezelschap. De mensen om je heen zullen het opvatten als een blijk van vertrouwen. Gevoelens delen geeft werkelijke intimiteit en op daar heeft iedereen behoefte aan.

Rouwen doe je niet alleen als er dierbare is overleden. Rouwen gebeurt ook bij minder heftige gebeurtenissen maar die wel degelijk impact op iemands leven kunnen hebben. Die een soort van overgang naar een andere fase inhouden.

Zoals bijvoorbeeld bij een verhuizing. Het kan dan voorkomen dat je je een tijdje wat droevig voelt en terug verlangt naar die plek. Dit kan zelfs het wennen aan de nieuwe plek in de weg staan!

Het is daarom belangrijk om ook bij zoiets als een verhuizing bewust en met volle aandacht afscheid te nemen van de buurt, de mensen maar óók van het huis. Loop nog eens door alle vertrekken en haal herinneringen op die belangrijk voor je zijn geworden. En bedank het voor de fijne tijd die je er hebt doorgebracht.

Zo vertel je je brein als het ware dat er een einde is gekomen aan deze periode en dat het mag openstaan voor iets nieuws.

Wees als een dier. Lik je wonden. Onderzoek op welke manier jij dat het beste kan doen. Slapen, huilen, in de natuur zijn, gezelschap opzoeken, creatief bezig zijn, schreeuwen. Volg je eigen weg.

Wat is jouw weg?

Als we pijn ervaren, hebben we soms de neiging om ervan weg te gaan. Niet teveel aan denken, je adem inhouden, je spieren spannen, je met je hele verstand verzetten. Nee, ik wil dit niet!

Zo maak je de pijn erger. Ga met al je aandacht naar de pijn. Voelen is helen.

Er zijn geneesmiddelen die helpen bij rouw:
Tijd, moed, liefde, zachtheid, tederheid, schoonheid, creativiteit, voelen, geruststelling, troost, humor, expressie, zijn er een paar.

Welke ga jij gebruiken en hoe?

Elke mens heeft zijn eigen manier in het omgaan met een verlies ervaring. De een trekt zich stilletjes in terug in zichzelf, de ander heeft het nodig om er voortdurend over te praten.

Weer een ander probeert vooral door te gaan en niet bij de pakken neer te gaan zitten. Het kan zijn dat je een muurtje optrekt om te voorkomen nog ooit zoveel pijn te ervaren.

Overlevingsstrategieën hebben als doel ons te helpen, immers je wordt zo beschermd voor nog meer pijn. Soms kunnen deze strategieën ons ook gaan belemmeringen.

Bewust zijn van je eigen manier kan al een belangrijke stap zijn naar het vinden van een evenwichtige manier om te leren omgaan met pijn en verdriet. Soms kan het passend zijn om te verstillen op een ander moment is kan het meer ondersteunend zijn om te praten om zo troost en steun te vinden bij een ander.

In mijn omgeving ben ik omringt door mensen die kaarsjes branden. Sommigen met een katholieke achtergrond, anderen met een boeddhistische achtergrond.

Beiden hebben een eigen soort altaartje hiervoor. Ik heb dat jaren lang gade geslagen. En aangenomen als iets wat mensen doen.

Sinds ik een aantal moeilijke verliezen te verdragen heb gehad, begrijp ik het ritueel zelf beter. In zware tijden, wanneer niets lijkt te helpen, wanneer niets er toe lijkt te doen, geeft het mij iets te doen.

Het geeft hoop in tijden dat er geen hoop is. En het is een manier om anderen te steunen geworden. Ik heb gemerkt dat voor mij een kaarsje aansteken werkt.

Bij rouw kunnen herinneringen aan je geliefde persoon helpen. Hou bestaande rituelen in stand of creëer nieuwe. Bijvoorbeeld door samen met andere je geliefde op zijn verjaardag te herdenken of een andere speciale dag iets te doen waar jullie samen van hielden.

Daarnaast kan je een foto in huis te plaatsen of een kaars ter nagedachtenis aan te steken. Dit kleine ritueel kan je samen of alleen doen en helpt je bewust even stil te staan bij je geliefde.

Niet alleen delen helpt bij rouw, ook het schrijven kan ondersteunend werken tijdens je rouwproces. Bovendien lucht het op.

Ook al is het vaak goed bedoeld, over het algemeen komen rouwenden tegen dat hun omgeving niks van hun verdriet begrijpt. Vaak vindt die omgeving dat je na een paar maanden er maar "overheen" moet zijn, en weer "je eigen leven" moet gaan leiden. Ze snappen er niks van dat rouw heel "rauw" kan zijn, en soms zelfs wel jaren kan duren.

Mensen die óók een dierbare hebben verloren begrijpen je vaak al na één zin, weten beter wat je voelt en meemaakt, en dat een opmerking als "je moet gewoon doorgaan met je leven" heel pijnlijk kan zijn.
Kijk of er in je woonplaats een rouwgroep is.

Besef dat je altijd verbonden blijft in liefde niet in verdriet. Het verdriet zal slijten. De liefde tussen jou en degene die overleden is, is nooit weg.
Neem eens de tijd om foto’s te kijken, haal herinneringen op, lach en huil. Daarna, is de ervaring, zal je je opgeruimder voelen.

Levend verlies.

Levend Verlies is een om de levenslange rouw aan te duiden. Rouw die je ervaart wanneer jijzelf of een naaste, getroffen worden door een chronische ziekte of beperking. Het gaat over het verdriet dat altijd kan oplaaien, verwacht of onverwacht en dat soms verergert door de jaren heen. Ook wel chronische rouw genoemd, het is verdriet om een verlies wat nooit eindigt.

Bij levend verlies gaat het om rouwgevoelens die ontstaan wanneer je afscheid neemt van verwachtingen. Bijvoorbeeld de verwachting dat het leven anders had kunnen lopen wanneer je zoon of dochter geen beperking zou hebben. Daarnaast is er de erkenning dat het beeld van de toekomst noodgedwongen is veranderd. Dat is niet eenmalig, maar komt steeds weer terug, in elke levensfase. Dat maakt het proces van levend verlies zwaar en intensief.

Mijn tip: maak je verdriet bespreekbaar en betrek je gezin/omgeving bij dit gesprek. Laat anderen weten hoe het voor jou is om met deze situatie om te gaan. Juist wanneer de zorg intensief is en lang kan duren, is het fijn te weten dat je het niet alleen hoeft te doen.

Er is geen goede manier om te rouwen, iedereen doet dat op zijn eigen unieke manier. Laat je dus niet vertellen dat het anders moet, door de mensen om je heen of door een deskundige.

Wees vooral alert als mensen je vertellen dat het leven doorgaat, en dat het klaar moet zijn met je verdriet.

Als je jezelf de tijd en ruimte geeft om al je emoties te voelen en te doorleven komt er vanzelf een moment dat het leven langzaamaan weer wat lichter voelt.

Ben je in een periode van rouw dan kun je soms overmand worden door vermoeidheid: je komt nergens meer toe. Het kan zijn dat je lichaam op het punt staat een golf van verdriet te uiten, maar moeite heeft om het de weg naar de oppervlakte te laten vinden.

Neem jezelf serieus en doe deze dagen rustig aan. Het is alsof je in de laatste dagen voor een bevalling bent, het zit eraan te komen. Muziek, een mooie film, een ontroerend gedicht, het kan je helpen om te ontsluiten.

"Het sprookje van de dood" van Marie-Claire van der Bruggen. Een inspirerende blik op het thema ziel en dood. Waar komen we vandaan? Wat doen we hier en waar gaan we naar toe?

Benoem, bespreek, geef aandacht aan en zoek naar (afscheids)rituelen van een diffuus verlies.

Diffuus verlies 
Diffuus verlies is altijd aanwezig. Je kan het niet zien. Het is er wel maar ook weer niet. Het zijn verliezen die geen erkenning krijgen. De ander is weg maar ook weer niet. Het moet geheim gehouden worden (dit heeft niemand gezegd maar je weet dat je het er niet over mag hebben). Er is (on)schuld, spijt, eenzaamheid en schaamte. Je kunt het zelf nauwelijks benoemen dus je hebt het er maar niet over. Het holt de veerkracht letterlijk en figuurlijk uit. Dit verlies geeft onzekerheid en het levert vaak tegenstrijdige gevoelens op.

Voorbeelden van diffuus verlies zijn: Het verliezen van de de communicatie met je kind. Een ouder met CVA/dementie. Schaduw weduwe (als een geheime relatie sterft). Psychische ziekten. Als je kind met je breekt of je ouder(s) met je breken. Ongewenste kinderloosheid.... etc.

Neem de tijd en rust om te rouwen/het gemis onderzoeken, wat mis je van degene en wat koester je. Geef dit gemis de aandacht die het verdient en koester je liefde en verdriet voor diegene.

Boekentip: Ze zeggen dat het overgaat
Auteur: Johan Maes

Boek geeft een kijkje in in de wetenschappelijke inzichten t.a.v. rouw in afgelopen jaren en worden een aantal maatschappelijke mythes over rouw ontkracht. Rouwen gaat niet over, je leert er mee omgaan en ontwikkelt je door verlies.

Boek wisselt af tussen theorie, praktijk en verhalen.

Filmtip: Tonio


SAMEN IN ROUW, MAAR TOCH ALLEEN…
‘Tonio van der Heijden wordt in 2010 door een auto geschept en overlijdt. Het leven van zijn ouders zal nooit meer hetzelfde zijn. Ze ervaren de meest intense pijn maar moeten ook zien hun eigen leven voort te zetten.’ Dit is de pitch van de film Tonio, een verdrietige en indrukwekkende film.

Laatst ben ik met een vriendin naar de film ‘Tonio’ geweest. Voorbereid met een pakje papieren zakdoekjes op een emotionele reacties mijnerzijds (als ik films bekijk die mij raken hou ik het meestal niet droog). Maar niets was minder waar…


TONIO
‘Tonio’ is gebaseerd op het gelijknamige, op waarheid gebaseerde boek van A.F.Th. van der Heijden. Het was een mooie, bijzondere verfilming, met een bepaald soort afstand dat ik niet direct de zakdoekjes nodig had (behalve bij de begrafenis, dan komt het wel heel dichtbij…). Veel oog voor details van het rouwproces en de verwardheid van het verdriet om het overlijden van hun zoon.


ROUWEN
Mooi om te zien hoe beide ouders elkaar eerst vinden in de schrik van hun verdriet en daar samen in zijn. Des te pijnlijker om te zien hoe ze langzaam ieder hun eigen rouwproces aan gaan en elkaar daarin verliezen.

Zij gaat terug naar de kindertijd van haar zoon, naar de mooie herinneringen die ze daaraan heeft. Zij zoekt de Verlieskant? Hij wil de avond van het ongeluk reconstrueren, op zoek naar houvast? Op zoek naar betekenisgeving? Hij zoekt daarin de Herstelkant om zo de Verlieskant te proberen te vermijden?


ROUWPROCES
Bij rouwen kan er sprake zijn van een pendelbeweging tussen ‘Verlies’ en ‘Herstel’, zoals beschreven in het duale procesmodel (Stroebe 1999 uit Mönnink 2015). Een positieve reactie op het ene moment kan zo weer omslaan in een negatieve reactie op het volgende moment en vice versa. In het rouwproces is er steeds afwisseling tussen ‘pijn van het verlies’, ‘afleiding’ en ‘verder gaan met het leven’.

Een pendelbeweging kan suggereren dat er in deze afwisseling structuur zit. Afwisseling tussen ‘Verlies’ en ‘Herstel’ is afhankelijk van persoonlijkheid, hoe je opgegroeid bent, hoe je gewend bent om te gaan met belangrijke gebeurtenissen, de sociale omgeving et cetera. Daardoor is het rouwproces voor ieder mens een uniek eigen proces dat zich niet houdt aan een bepaalde wijze, volgorde of tijdsduur.


ROUWTAAL
Doordát rouwen een uniek proces is, maakt dat je als ouders niet altijd hetzelfde op het gemis reageert. Ook al ben je samen in rouw, soms sta je dan toch alleen in je verdriet. Daarbij is het haast niet te doen om begrip op te brengen voor een ander als je zelf in een rouwproces zit.
Hierdoor is de kans groot dat ouders na het verlies van hun kind ook vaak elkaar gaan verliezen.

Professionele rouwbegeleiding zou kunnen duidelijk maken dat het geen onwil of onbegrip is. Dat het tijd nodig heeft om elkaars rouwtaal te verstaan, dat je het uit kunt en/of moet houden bij de ander om elkaar daarna weer terug te kunnen vinden.

Die strijd zie je ook terug in de film ‘Tonio’. Een film die prachtig is om te zien, die je raakt.
Ben benieuwd hoe jij de film vindt!

Meditatie is helpend bij het verwerken van een pijnlijk verlies.

Het lijden, het verdriet en de pijn zijn allen gekoppeld aan het besef van ‘ik’ of ego. Het is ‘ik’ die lijdt, ‘ik’ die afgewezen wordt, het is ‘ik’ die een dierbare kwijt is, etc.

Als de meditatie dieper wordt, vervaagt het besef van ik en de ander of ik en het object en blijft er alleen een ‘zijn’, ‘aanwezigheid’ of ‘puur gewaarzijn’ over. In deze staat is er geen pijn of verdriet, omdat degene die het beleeft en het object beide wegvallen. Als je je al verbindt, is het met een grotere harmonie die achter en voorbij de wereld der objecten ligt.

Probeer daarom je discipline van het mediteren niet te verwaarlozen in tijden van verdriet om een verlies!

Boekentips.
Veel rouwenden lezen graag over rouw. Ofschoon ieder op zijn eigen manier rouwt, is er over het rouwproces wel iets te vertellen.
Velen zullen zich herkennen in (een van de) volgende boeken:

'Als iemand sterft, sterft er ook iets in de nabestaanden. Met het verlies wordt een stuk uit hun eigen identiteit weggescheurd.' Zo begint het stukje op de achterkant van het boek:
'Wenen om het verloren ik' van Arthur Polspoel.

In lotgenotenverhalen lees ik vaak hoe nabestaanden een stuk zin van hun leven kwijt zijn geraakt met het overlijden van de dierbare. In het boek van Arthur Polspoel wordt daar veel aandacht aan besteed. Velen zullen zich herkennen in zijn verhaal over het rouwproces.

'Verdriet dat niet verdwijnt' - Door-leven na de dood van een kind, broer of zus. Geschreven door Marinus van den Berg.
Naast de tekst van het boek zijn veel prachtige poëtische teksten opgenomen.
Over het verlies van een broer of zus is in verhouding weinig geschreven. Dit boek voorziet dus echt in een behoefte.

Verdriet is als een hondje.

Soms ligt het in een hoekje te slapen, soms zit het onder je stoel, en soms staat het zomaar ineens voor je. Voel je verdriet, tranen die ineens opwellen. Dan vraagt het verdriet, dat trouwe "hondje", om aandacht.

Neem bewust de tijd hiervoor. Schrijven kan helpen om woord te geven aan je verdriet, aan wat je mist. Door te schrijven kun je ook uitkomen bij de dingen die je meeneemt, fijne herinneringen kunnen boven komen.

Zo kun je stap voor stap gaan naar het leren gaan van verlies naar anders vasthouden.

Genieten mag, lachen mag, onbezorgd zijn mag. Dat is geen disloyaliteit. Het gemis en het verdriet blijft maar niemand zegt dat je dat 24/7 moet voelen.

Verlies heeft de neiging om te gaan stapelen. Wanneer je eerder een verlies hebt meegemaakt, bijvoorbeeld doordat er iemand in je naaste omgeving is overleden, kan het zijn dat je extra kwetsbaar bent bij een nieuw verlies.

Het is goed hier rekening mee te houden en vriendelijk te zijn voor jezelf. Je hebt ervaring op dit gebied en dit heeft je gevormd. Je bent hierna wellicht weer goed verder gegaan met je leven, maar als zich een vergelijkbare situatie aandient, kun je je eigen kwetsbaarheid voelen.

Volg dat wat je lichaam en je hart van je vraagt.

Een gedenkplekje maken? Een arm om je schouder? Je terug trekken? Schrijven, wandelen, huilen, ontspanning opzoeken?

Rouw verwerking is iets persoonlijks, er is geen goed of fout. Vertrouw en luister naar de impulsen die zich aandienen, die elk moment weer anders kunnen zijn. In tijden van verlies en rouw zijn deze impulsen nu eenmaal wisselvallig, intens en veranderlijk.

Mag je hulp vragen, steun ontvangen als je merkt dat de impulsen verstaan of verdragen moeilijk voor je is?

Houd tradities in ere, desnoods in een aangepaste vorm. Ook al word je daarmee extra herinnerd aan de tijd dat iedereen nog samen was.

Als je nu juist niet meer die dingen doet die je met familie of vrienden gewend was te doen, maakt dat het gemis alleen maar groter.

Zie je verlies onder ogen. Probeer het niet te ‘parkeren’ en maar door te gaan alsof alles nog hetzelfde is.

Als je je gevoelens toelaat, helpt je dat het leven weer op te bouwen. Het is mogelijk op een helende manier met je verdriet om te gaan. Hoe moeilijk ook.

Je moet weten dat je verdriet een onderdeel is van de weg omhoog.

Bij een (jong) kind dat één van zijn ouders heeft verloren kan het heel helend zijn om een afscheidsbrief te laten schrijven.

De vraag wordt dan, wat zou jouw vader of moeder hebben geschreven als die een afscheidsbriefje voor jou zouden hebben achter laten?

Deze brief dan inlijsten en op een zelf gemaakt altaartje met foto van de ouder plaatsen.

• Erken je gevoelens. Verdriet en boosheid verdwijnt niet zomaar. Je kunt dit wel beïnvloeden door je gedachtes om te buigen.
• Praat ook met de mensen in je omgeving over hoe je je voelt, schaam je niet en denk niet dat je hun tot last bent.
• Zorg voor structuur door op tijd naar bed te gaan, weer op tijd op te staan en ook de maaltijden te nemen op vaste tijdstippen. Dit helpt je door dag heen en geeft structuur.
• Zorg dat je gezond moe wordt door elke dag een stukje te wandelen, fietsen of ga zwemmen. Je zult merken dat je na zo'n inspanning je beter voelt.

De relatie is er nog steeds. Relaties overstijgen ruimte en tijd. En relaties staan zelden alleen. Spreek dus met je relaties over degene die je mist. Ongeacht de tijd die verstreken is.

Net als vreugde hoort ook verlies bij het leven. Het toont ons hoe kwetsbaar we zijn. Om na een verlies verder te kunnen leven, is het noodzakelijk om jezelf te hervinden en het geleden verlies een plek te geven in je leven.

Een moeizaam proces, waarbij anderen je terzijde kunnen staan, maar ook niet meer dan dat. (Uit: Leren leven met verliezen, Marieke de Bruijn)

Heb je last van verlies- en rouwverwerking en kom je er zelf niet meer uit? Een therapeut of psycholoog kan je dan verder helpen.

Dit boek is geschreven door Jelte over zijn overleden broertje. Jelte was toen 2,5 en in zijn gezin werd er nooit gesproken over het broertje wat na hem kwam maar al dezelfde dag overleed. Dit zwijgen heeft veel met het gezin gedaan. Uiteindelijk begint Jelte een zoektocht naar zijn broertje om hem de erkenning en een plek in hun gezin te geven. Broertje dood is een eerbetoon van Jelte aan zijn broertje die hij nooit heeft gezien, maar die een onlosmakelijke invloed heeft gehad op zijn persoonlijke ontwikkeling.

Het is belangrijk om alle emoties die je voelt goed te verwerken. Wegstoppen van emoties zal je op de lange termijn niet helpen. Toch is het goed om naast het verwerken van emoties je gedachten te verzetten door ook af toe iets anders te gaan doen. Neem af en toe vrij van je emoties, neem even een pauze. Pak je hobby weer op, ga naar buiten, beweeg, ga klussen of schoonmaken in huis. Dit klinkt misschien niet aantrekkelijk, maar het is een manier op even vrij af te zijn van je rouw en tijd te maken voor jezelf.

Ieder verlies ,hoe donker ook, brengt je uiteindelijk naar een open ruimte met mogelijkheden

Bij rouwverwerking is het belangrijk dat je de 5 fases herkent waar iemand doorheen gaat bij verlies. En die 5 fases hoeven niet op een bepaalde volgorde gevoeld- doorleefd te worden, dit is bij iedereen anders. Als je hiervan op de hoogte bent raak je niet zo in verwarring door alle verschillende emoties die je kunt voelen. Belangrijk is in gesprek te blijven hierover, je verhaal kunnen delen.

Als je met rouw te maken hebt, door het verlies van een dierbare of verlies aan het leven, dan komt er veel op je af. Het is zo fijn als je er dan over kunt praten met mensen die iets dergelijks hebben meegemaakt. Erover lezen is prettig. Maar inmiddels zijn er via Spotify ook veel mooie podcasts te beluisteren. Een podcast die ik erg prettig vind is die van het Experticecentrum Omgaan met Verlies: De Verliescirkel Podcast. Hanneke en Riet Fiddelaers voeren er gesprekken en interviews over verlies op vele gebieden van het leven.

Rouw

In dit stuk beschrijf ik het gedrag en emoties die mensen kunnen hebben bij het overlijden van een dierbare, een scheiding, bij het afscheid van een kind die uit huis gaat, liefdesverdriet, een partner die ziek wordt bij een vriendschap die verbroken wordt.

Welke emoties en gedragingen kun je hebben als je in de rouw bent?

Tegenstrijdigheid in gevoelens en gedrag. Boos en verdrietig, van alles willen doen maar tot niets in staat voelen. Hulp willen van anderen, maar tegelijkertijd alleen willen zijn.

Afspraken vergeten, taken niet afmaken, geen structuur kunnen aanbrengen, niet weten welke dag het is, niet weten hoe laat het is.

Schuldgevoel over dingen die je wel of niet hebt gedaan toen je dierbare nog leefde, had ik maar dit gezegd of gedaan. Schuldgevoel omdat jezelf nog leeft maar de ander dood is.

Bang zijn dat ook andere dierbaren zullen komen te overlijden of weggaan.

Boosheid: boos op de overledene omdat hij de ander achterlaat, boos op de omgeving bijvoorbeeld agressie voelen als je een zwangere vrouw ziet omdat jezelf een miskraam hebt gehad. Of een stelletje tegenkomt dat zich verliefd gedraagt als je liefdesverdriet hebt.

Schaamtegevoel: Als kind je schamen ten opzichte van leeftijdgenootjes, omdat je geen moeder meer hebt. Een man die zich schaamt over het verdriet dat hij ervaart nadat zijn moeder is overleden

Depressieve gevoelens van wanhoop en verdriet: nergens meer zin in hebben, piekeren, pessimistisch, eenzaamheid, gevoelens van waardeloosheid.

Dromen: nachtmerries en andere beangstigende dromen.

Lichamelijke reacties zoals: Ervaren van dezelfde lichamelijke symptomen waar aan de naaste is overleden, verlies van eetlust, te veel eten, hyperventilatie, wegvallen van seksueel verlangen, lusteloosheid.

Bron: Manu Kierse: helpen bij verlies en verdriet

Heb je hulp nodig bij het verwerken van een verlies op welk gebied dan ook? Maak een afspraak met een therapeut.

ROUWEN
De tijd heelt alle wonden? Is dat wel zo eigenlijk? Je denkt dat je na een tijd, dagen, weken, maanden of jaren “genezen” bent. Of eigenlijk vinden de mensen om je heen dat dit zo zou moeten zijn. Maar dan ineens, ruik je een geur, zie je een foto of is er een belangrijke gebeurtenis in het leven. En dan wordt zonder waarschuwing weer die oude wond opengescheurd. Bahm! Daar zit je weer, midden in die rouw.
Je wil het niet, de mensen om je heen al veel minder. Je wordt geacht nu toch wel eens over die rouw heen te zijn, ook door je zelf. Je gaat vluchten of vermijden, of controleren.
Vluchten in van alles, drank, drugs, je werk, seks, noem maar op. Om maar niet dat verdriet, die spijt of wat dan ook die jou je rouw gevoelens geeft te hoeven voelen.
Je gaat controleren en vermijden. Je stopt alles weg, verbrand het of mijdt de plekken die jou aan het verlorene doen denken. Je praat er niet meer over. Je wil dat een ander er ook niet meer over praat.

En dan hoop je dat de tijd alle wonden heelt, net zoals op het plaatje. Maar wat ook op dit plaatje te zien is, is dat de rouw blijft bestaan maar dat jijzelf sterker, groter groeit.
Want weet je, de tijd geneest helemaal niets. Jij bent het die rondom je wonden, jouw leven weer opbouwt.
En hoe doe je dat dan, sterker en groter groeien zodat er plaats komt voor andere dingen in je dan die rouw?
Dat doe je onder andere door er over te blijven praten. Door er, wanneer de rouwwond weer wordt opengereten om te janken, om te schreeuwen tegen de wind in langs de vloedlijn of in een wijds open veld. Kortom door er niet tegen te gaan vechten of vluchten.
Geef jezelf die ruimte, zodat die ruimte in jou ontstaat. Alleen jij weet wat je echt nodig hebt, wat je wil en wat jouw waardes zijn.
Wanneer iets er mag zijn, zonder ertegen te vechten of van te vluchten wordt het een deel van jezelf. Wordt het niet meer zo groot maar iets wat bij jou hoort, wat ergens in jou zit.
Wil je zonder sussende woorden, zonder oordeel, mening of adviezen hulp bij dit proces?
Bel of mail me

Rouwen is voor iedereen anders. Er is geen vast recept voor het rouwproces. Je kan wel zeggen dat er een aantal rouwtaken verrichten moeten worden bij een groot verlies. Dat zijn:
1. de realiteit onder ogen zien
2. de pijn ervaren
3. je aanpassen en opnieuw leren genieten terwijl je de herinnering bewaart. 4. de dierbare overledene niet loslaten, maar anders vasthouden.

Er is geen vaste volgorde, voor d emeeste mensen lopen deze 4 rouwtaken door elkaar. Onvoltooide rouwtaken

Ga bij cliënten op zoek naar SECURE BASES
Secure bases zijn bronnen waar we ons welkom voelen, die veiligheid en steun bieden, en ons inspireren en aanmoedigen om in verbinding uitdagingen die het leven biedt aan te gaan.
Voorbeelden van secure base bronnen zijn: personen, dieren, de natuur, een lied, een huis, het Wad, een land, een boom, een plaats, objecten, muziek, een hobby, een wandeling, de tuin, tuinieren, ervaringen, geuren, een doel, humor, eigenschappen van jezelf … etc. Welke secure bases waren er toen & daar voor jou? Welke secure bases zijn er in het hier & nu voor jou? Welke secure bases mogen er in de toekomst & straks voor jou zijn? Bron: Jacob van Wielink, 2022, Opleiding Secure Base Coachen, De school van Transitie

Boekentip 'Vingerafdruk van verdriet- woorden van bemoediging' van Manu Keirse.

Manu Keirse is een autoriteit op het gebied van rouw en heeft meerdere boeken hierover geschreven.

Dit boekje biedt steun en troost aan mensen die geconfronteerd zijn met verlies. Het is het helemaal waard om jezelf cadeau te doen in deze moeilijke tijd van je leven. Het is een boekje dat je elke keer er weer even bij kunt pakken als een troostende metgezel waarin mooie teksten en gedichten staan en je het gevoel geven niet alleen te zijn.