Iedereen heeft weleens last van een slechte concentratie. Sommige mensen hebben echter structureel concentratieproblemen en hebben hier veel last van. Het kan dan zo zijn dat ze ADD hebben. In dit artikel legt Gabor Maté (zelf ook ADD’er) de drie belangrijkste kenmerken van ADD uit met bijbehorende eigenschappen. Aan het einde van het artikel vind je een lijst met positieve kenmerken en artikelen over ADD.
Drie kenmerken van ADD
ADD heeft drie belangrijke kenmerken, waarvan je er twee moet hebben om de diagnose (via een
psycholoog of psychiater) te krijgen:
Slecht concentratievermogen (snel afgeleid zijn)
Slechte impulscontrole
Hyperactiviteit
1. Slecht concentratievermogen
Het belangrijkste kenmerk van ADD is het automatisch ‘wegvallen’ van de aandacht zonder dat je dat wilt: het frustrerende niet aanwezig zijn van de geest. Je merkt plotseling dat je niets hebt meegekregen van waar je naar hebt zitten luisteren, niets hebt gezien van waar je naar hebt zitten kijken, je niets herinnert van waar je je op probeert te concentreren. Je mist informatie en aanwijzingen, legt de dingen op de verkeerde plek terug en hebt moeite om gesprekken te volgen. Ook kan je het gevoel hebben dat je afgesneden bent van de werkelijkheid, alsof je hier en nu niet helemaal in je lichaam zit.
Chaos in huis en hoofd
Het snel afgeleid zijn werkt chaos in de hand. Je kunt je misschien wel voorstellen hoe een opgeruimde en georganiseerde kamer eruitziet, maar je hebt niet de juiste mindset om het vereiste werk te doen. Mocht het je toch af en toe lukken, dan weet je heel goed dat de orde die je hebt geschapen van voorbijgaande aard is. Al snel zul je weer diverse dingen allerlei kanten op gooien, omdat je op zoek bent naar een of ander belangrijk ding waarvan je zeker weet dat je het een poosje geleden in een of ander obscuur hoekje of gaatje hebt zien liggen.
Problemen met coördinatie
Sommige mensen met ADD zijn bijzonder vaardig op mechanisch gebied en kunnen complexe voorwerpen, machineonderdelen en dat soort dingen bijna intuïtief uit elkaar halen en in elkaar zetten. De meeste andere mensen met ADD hebben problemen met coördinatie, vooral met betrekking tot hun fijne motoriek. Ze laten dingen vallen, ze trappen op andermans voeten, ze gooien ballen de verkeerde kant op.
Slecht ruimtelijk inzicht
Net als veel andere mensen met ADD kan ik (Gabor Maté) me niet zo goed een voorstelling van dingen in drie dimensies maken of de ruimtelijke verhoudingen van dingen inschatten, hoe goed het ook aan me wordt uitgelegd. Als iemand met ADD de weg vraagt, weet hij al niet meer wat de ander heeft gezegd als die pas halverwege zijn eerste zin is. Het gebrekkige visueel-ruimtelijke inzicht van mensen met ADD zorgt er samen met het feit dat ze snel zijn afgeleid voor dat orde gewoon geen schijn van kans heeft.
Hyperfocus
Dat snel afgeleid zijn zie je bij ADD niet bij alle activiteiten. Veel ouders en leerkrachten worden wat dat betreft een beetje misleid: met sommige activiteiten kan een kind, als het al iets kan, bijna dwangmatig en zeer geconcentreerd bezig zijn. De hyperfocus. Hyperfocus gaat vaak gepaard met wat je passieve aandacht zou kunnen noemen. Passieve aandacht zorgt ervoor dat de geest op de automatische piloot functioneert, waardoor de hersenen geen moeite hoeven te doen. Actieve aandacht, waarbij de geest volledig is ingeschakeld en de hersenen volop aan het werk zijn, past bij bijzondere omstandigheden als je supergemotiveerd bent. Mensen met ADD hebben deze vaardigheid niet als ze georganiseerd werk moeten verrichten, of wanneer ze hun aandacht moeten richten op iets waarvoor ze zich niet interesseren.
Selectieve aandacht
Om zich te kunnen concentreren heeft iemand met ADD een veel sterkere motivatie nodig dan andere mensen. ADD is aan situaties gebonden: bij eenieder kan de expressie van ADD sterk van omstandigheid tot omstandigheid verschillen. Er zijn bijvoorbeeld bepaalde schoolvakken waar kinderen met ADD opmerkelijk goed in zijn, terwijl ze bij andere vakken verstrooid, onproductief en misschien zelfs storend zijn. Leerkrachten zouden dan kunnen denken dat het kind bewust beslist wanneer het zich wel of niet inspant en zijn best doet. Deze kinderen zijn niet expres afgeleid of ongehoorzaam. Hierbij spelen emotionele en neurofysiologische factoren een rol die deze beslissing in feite voor hen nemen.
2. Impulsiviteit
Het tweede kenmerk van ADD dat bijna bij alle patiënten voorkomt is impulsiviteit met betrekking tot wat ze zeggen of doen, met daarbij een slecht gecontroleerde emotionele reactiviteit. Volwassenen en kinderen met ADD vinden het heel moeilijk om anderen niet in de rede te vallen. Deze impulsiviteit kan ook tot gevolg hebben dat ze dingen die ze helemaal niet nodig hebben in een opwelling kopen, zonder te kijken naar de kosten of gevolgen.
3. Hyperactiviteit
Hyperactiviteit is het derde opvallende kenmerk van ADD. Dit uit zich het duidelijkst in het voortdurend moeten bewegen, maar het kan ook minder goed waarneembaar en niet direct duidelijk zijn. Soms is hyperactiviteit volledig afwezig. Sommige kinderen kunnen op school snel afgeleid en vaak afwezig zijn, maar omdat ze in de klas geen problemen veroorzaken gaan ze elk jaar gewoon over. Hoewel hyperactiviteit geen vereiste is om de diagnose ADD te krijgen, kan het voor sommige patiënten echt een drama zijn.
Snel praten
Hyperactiviteit kan zich ook uiten in heel veel praten. Van sommige volwassenen met ADD heb ik gehoord dat ze snel praten omdat er zoveel woorden en zinnen in hun hoofd zitten dat ze bang zijn dat ze de belangrijkste vergeten. Dus flappen ze die er zo snel mogelijk uit.
Uitstelgedrag
Rusteloosheid gaat gepaard met lange perioden van uitstelgedrag. De dreiging van mislukking of de belofte van een beloning moet er meteen zijn, anders wordt het motivatiecentrum in de hersenen niet geactiveerd.
Geheugenverlies
Mensen met ADD hebben elke dag regelmatig last van frustrerend geheugenverlies. Het kernwoord is hier verstrooidheid. Het beruchte slechte kortetermijngeheugen van mensen met ADD is voor een groot deel te wijten aan het snel afgeleid zijn, het half gedissocieerd zijn, en het vanbinnen met andere dingen bezig zijn.
Onafgemaakte projecten
Als je als volwassene met ADD op je leven terugkijkt, herinner je je allerlei plannen die je nooit helemaal hebt verwezenlijkt, en allerlei voornemens waaraan je geen vervolg hebt gegeven. ‘Ik ben iemand met een eeuwig potentieel,’ zei een patiënt ooit tegen me. Opwellingen van enthousiasme ebben al snel weer weg.
Sociale vaardigheden
Sociale vaardigheden zijn ook soms een probleem. Iets aan ADD zorgt ervoor dat het heel moeilijk kan zijn om grenzen tussen mensen op te merken. Sommige kinderen met ADD benaderen andere kinderen met een naïeve openheid, die vaak wordt afgewezen. Doordat ze niet zo goed zijn in het interpreteren van sociale signalen, worden ze soms door hun leeftijdgenoten verstoten. Hoewel veel mensen met ADD slecht ontwikkelde sociale vaardigheden hebben, geldt dat niet voor alle ADD-patiënten. Zo is er een type ADD-kind dat heel sociaal is en ontzettend populair onder leeftijdgenootjes.
Volwassenen met ADD kunnen als afstandelijk en arrogant overkomen of andere mensen vinden hen niet zo spraakzaam en een beetje lomp. Vaak maken ze geforceerde grapjes, ze praten druk en snel, en ze springen schijnbaar willekeurig en doelloos van het ene onderwerp naar het andere. Een ander kenmerk is dat ze heel veel woorden nodig hebben om een idee uit te drukken.
Als volwassenen met ADD aan gesprekken deelnemen, kunnen ze verder vaak al snel verveeld raken doordat hun gesprekspartners enorm uitweiden over dingen die voor iemand met ADD heel oppervlakkig zijn.
De rode draad is dat ze op alle dagen, of het nu goede of slechte dagen zijn, het knagende gevoel hebben dat ze iets belangrijks in het leven zijn misgelopen.
Positieve eigenschappen
ADD brengt ook veel positieve eigenschappen met zich mee. Als je bijvoorbeeld volwassenen met ADD interviewt, kun je allerlei grapjes verwachten. Met onverwachte zinswendingen en absurde associaties doorspekken ze levensverhalen die op zichzelf helemaal niet zo lachwekkend zijn. Verder horen de volgende positieve eigenschappen ook bij ADD:
Charismatisch
Charmant
Compassievol
Creatief
Empathisch
Energiek
Enthousiast
Gepassioneerd
Gevoelig
Goed ontwikkelde intuïtie
Hardwerkend
Intelligent
Out-of-the-box-denken
Loyaal
Multi-getalenteerd
Nieuwsgierig
Open-minded
Optimistisch
Snel kunnen denken en schakelen
Snel verbanden zien
Spontaan
Sterk aanpassingsvermogen/flexibel
Veerkrachtig
Visionair
Warme persoonlijkheid
Tips
Hoe zorg je ervoor dat het wat minder druk wordt in je eigen hoofd? Het antwoord hierop is simpel: door te zorgen dat het minder druk wordt in je leven!
Deze tips kunnen je verder op weg helpen:
Het is misschien een open deur; verwijder afleidende apps van je telefoon. Instagram, Facebook en dergelijken zijn gebouwd om je af te leiden. Bijna iedereen heeft moeite met het doseren van tijd op deze apps, dus jouw makkelijk af te leiden brein al helemaal. Doe het desnoods een paar dagen en geniet van de rust.
Hak taken in kleine stukjes en beloon jezelf nadat je iets af hebt. Hoe ‘klein’ het resultaat ook is.
Doe de taak waar je het meest tegenop ziet eerst (en beloon jezelf), dan hoef je die in ieder geval niet meer te doen.
Eigenwaarde is een moeilijk punt bij ADD’ers. Wees je eens een dag bewust van wat jouw innerlijke criticus je allemaal probeert wijs te maken. Zou je die dingen ook tegen mensen die je lief hebt zeggen of zouden zij zoiets van je accepteren? Nee? Waarom accepteer je dat dan van jezelf?
Stop met het vergelijken van jezelf met andere mensen. Hun hersenen zijn anders gevormd; iedereen is uniek en anders. Jij hebt jouw kwaliteiten en mindere eigenschappen en zij ook.
